Ο έλεγχος των καταθέσεων και δαπανών με μετρητά

Στα προηγούμενα άρθρα μας αναπτύξαμε τις έμμεσες τεχνικές ελέγχου της καθαρής θέσης και της ανάλυσης ρευστότητας. Η τρίτη τεχνική έμμεσου ελέγχου, η οποία μπορεί να εφαρμοστεί από τη φορολογική αρχή, είναι αυτή των «τραπεζικών καταθέσεων και δαπανών με μετρητά». Με τη μέθοδο αυτή προσδιορίζεται το φορολογητέο εισόδημα του ελεγχομένου παρακολουθώντας τους τραπεζικούς του λογαριασμούς και τη χρήση μετρητών τόσο σε οικογενειακό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, ο φορολογικός έλεγχος εφαρμόζοντας την τεχνική αυτή: • Προσδιορίζει τις συνολικές τραπεζικές καταθέσεις της ελεγχόμενης περιόδου όταν υπάρχει άνοιγμα τραπεζικών λογαριασμών, αναλύοντας τις πιστώσεις στους λογαριασμούς αυτούς. • Αν δεν έχει γίνει άνοιγμα λογαριασμών, οι καταθέσεις προσδιορίζονται ως η διαφορά του υπολοίπου των τραπεζικών λογαριασμών στην αρχή και στο τέλος της χρήσης. • Από τις συνολικές καταθέσεις αφαιρούνται τα ποσά που αφορούν μη υποκείμενα σε φορολογία έσοδα, εκταμιεύσεις δανείων, κινήσεις που δεν αποτελούν καθαρές καταθέσεις, και προστίθενται δαπάνες επαγγελματικές και προσωπικές, αγορές περιουσιακών στοιχείων και λοιπές καταβολές που έχουν εξοφληθεί/γίνει με μετρητά.

Από τα υπόλοιπα των «καθαρών τραπεζικών καταθέσεων» που προκύπτουν, αφαιρούνται τα μη υποκείμενα σε φορολογία έσοδα που δεν κατατέθηκαν στους τραπεζικούς λογαριασμούς και το ποσόν που προκύπτει αποτελεί το συνολικό εισόδημα προς φορολόγηση όπως προσδιορίζεται με αυτή την έμμεση τεχνική ελέγχου, και το οποίο συγκρίνεται με το δηλωθέν ακαθάριστο εισόδημα του φορολογουμένου και του/της συζύγου.

Αν το εισόδημα που προσδιορίζεται με την έμμεση τεχνική είναι μεγαλύτερο, η διαφορά ελέγχεται ως μη δηλωθέν εισόδημα και εάν δεν αιτιολογείται, θα υπαχθεί σε φορολογία και προσαυξήσεις.

Η τεχνική αυτή είναι δυσχερέστερη σε περίπτωση που ο ελεγχόμενος έχει επαγγελματική δραστηριότητα, ενώ –όπως αναφέρεται και στη σχετική εγκύκλιο της ελεγκτικής αρχής– παράγει ανεπαρκή αποτελέσματα αν εφαρμοστεί χωρίς το άνοιγμα των τραπεζικών λογαριασμών.

Οι υφιστάμενες διατάξεις προβλέπουν διαδικασίες σύμφωνα με τις οποίες ο ελεγχόμενος μπορεί να αντικρούσει τα συμπεράσματα του φορολογικού ελέγχου προσκομίζοντας στοιχεία που να αιτιολογούν «προβληματικές» κινήσεις, π.χ. συμψηφιστικές πράξεις, μεταφορές από λογαριασμό σε λογαριασμό κ.λπ.

Ο φορολογούμενος μπορεί επίσης να ζητήσει από την ελεγκτική αρχή τα δεδομένα και τα στοιχεία με βάση τα οποία προκύπτουν διαφορές ή με απλά λόγια η φοροδιαφυγή. Σε αντίθεση με προϊσχύουσες διατάξεις, το βάρος της απόδειξης το έχει ο ελεγχόμενος και όχι η ελεγκτική αρχή η οποία επικαλείται τη φοροδιαφυγή.

Τα ακαθάριστα εισοδήματα ή τα συνολικά έσοδα που προσδιορίζονται με τις έμμεσες τεχνικές ελέγχου λαμβάνονται υπόψη και για επιβολή φόρων, τελών και εισφορών στις λοιπές φορολογίες, π.χ. ΦΠΑ σε περίπτωση ελεγχομένου με επαγγελματική ή επιχειρηματική δραστηριότητα, ειδική εισφορά αλληλεγγύης κ.λπ.

Επειδή έχουν διατυπωθεί πολλά ερωτήματα από ελεγχόμενους σχετικά με τους κοινούς τραπεζικούς λογαριασμούς, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις εμβασμάτων προς το εξωτερικό, που έχουν υπαχθεί σε έλεγχο, διευκρινίζεται ότι: • Στις περιπτώσεις αποστολών εμβασμάτων που πραγματοποιούνται από κοινούς λογαριασμούς πρέπει να γίνεται κατ’ αρχήν ισομερής επιμερισμός αυτών μεταξύ των συνδικαιούχων του λογαριασμού προέλευσης του εμβάσματος. Και η πρακτική είναι να εκδίδεται εντολή ελέγχου σε όλα τα πρόσωπα του κοινού λογαριασμού. • Σε περίπτωση που ο ελεγχόμενος επικαλείται διαφορετική αναλογία των χρηματικών αυτών ποσών, οφείλει να αποδείξει με κάθε πρόσφορο μέσο τον ισχυρισμό του. • Επί αμφισβήτησης του ισχυρισμού του ελεγχομένου από τη φορολογική αρχή, οφείλει η ίδια να αιτιολογήσει την αναλογία που αυτή επικαλείται εάν αυτή είναι διαφορετική του ισομερούς επιμερισμού. Η αιτιολόγηση αυτή πρέπει να είναι ειδική και εμπεριστατωμένη. • Η εφαρμογή των έμμεσων τεχνικών ελέγχου αναμένεται να δημιουργήσει σωρεία διενέξεων μεταξύ των ελεγκτικών αρχών και των φορολογουμένων, τις οποίες θα κληθούν να επιλύσουν αρχικά η Διεύθυνση Επίλυσης Διαφορών και σε δεύτερο στάδιο τα διοικητικά δικαστήρια στα οποία θα προσφύγουν οι ελεγχόμενοι.

Ο φορολογούμενος μπορεί να ζητήσει από την ελεγκτική αρχή τα δεδομένα και τα στοιχεία με βάση τα οποία προκύπτουν διαφορές ή, με απλά λόγια, η φοροδιαφυγή.