Το σημείο - καμπή για τον Ερντογάν
Πώς κατάφερε ο Ταγίπ Ερντογάν να αποφύγει την τύχη παλαιότερων ισλαμιστών πολιτικών και να εδραιωθεί στην εξουσία; Πώς μετεξελίχθηκε από παράγοντας εκδημοκρατισμού σε ηγέτη ενός σκληρά αυταρχικού καθεστώτος; Πώς εξηγείται η συμμαχία του κόμματός του με το εθνικιστικό MHP; Αυτά και άλλα ερωτήματα πραγματεύεται το βιβλίο του Αχμέτ Ινσέλ, «H Νέα Τουρκία του Ερντογάν», που θα εκδοθεί προσεχώς στα ελληνικά από τις εκδόσεις Διάμετρος. Ο Ινσέλ, εκδότης, ακαδημαϊκός και αρθρογράφος της Cumhyriyet, που ζει πλέον μόνιμα στο Παρίσι, βρέθηκε πρόσφατα στην Αθήνα και συναντήθηκε με την «Κ».
Μιλώντας για τη ραγδαία εκλογική άνοδο του AKP, ο συγγραφέας εξηγεί ότι η μεγάλη οικονομική κρίση της δεκαετίας του ’90, που κορυφώθηκε το 2001, οδήγησε στη «γενικευμένη απονομιμοποίηση» των κομμάτων εξουσίας. Παράλληλα, στα τέλη της δεκαετίας του ’90, στον απόηχο της πτώσης της κυβέρνησης Ερμπακάν μετά το μεταμοντέρνο πραξικόπημα του Φεβρουαρίου του 1997, διεξήχθη «μία πραγματική σύγκρουση γενεών στο ισλαμιστικό κίνημα». Η νέα γενιά, με επικεφαλής τον Ερντογάν, κατηγορούσε τους παλιούς ότι πρόβαλλαν με υπερβολικά έντονο τρόπο την ισλαμιστική τους ταυτότητα, με αποτέλεσμα να προκαλούν τη βίαιη αντίδραση του κεμαλικού κατεστημένου.
Ο Ερντογάν –λέει ο Ινσέλ– ήθελε να οικοδομήσει ένα κυβερνητικό κόμμα που θα συνδύαζε τον ισλαμικό συντηρητισμό με την εκσυγχρονιστική ενέργεια της νεολαίας. Κεντρικός πυλώνας αυτής της νέας προσέγγισης ήταν η φιλική στάση προς την Ευρωπαϊκή Ενωση, έναντι της οποίας ο Ερμπακάν «ήταν αρνητικά διακείμενος». Η στάση αυτή της νέας γενιάς, εξηγεί ο συγγραφέας, συνδεόταν με την επιδίωξη της «δημοκρατικής ομαλοποίησης και της οικονομικής ανάπτυξης». Με τη μεταστροφή αυτή, το νεότευκτο AKP «μπόρεσε να προσελκύσει την υποστήριξη της τουρκικής Δεξιάς, των φιλελεύθερων πολιτικών αλλά και της εκσυγχρονιστικής Αριστεράς».
Για τον Ινσέλ, «η ατζέντα του Ερντογάν έχει ένα αντικείμενο: την κατάληψη και την παραμονή στην εξουσία. Στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, η πολιτική του εκδημοκρατισμού στο πλαίσιο του στόχου της ένταξης στην Ε.Ε. ταίριαζε με τον στόχο αυτό. Μετά άλλαξαν τα πράγματα. Ο Ερντογάν είναι μία αυταρχική προσωπικότητα. Πιστεύει στη δημοκρατία μόνο στον βαθμό που ενισχύει τη θέση του στην εξουσία».
Πότε άλλαξε η στάση του απέναντι στην Ε.Ε.; «Οταν η Μέρκελ και ο Σαρκοζί, το 2007, κατέστησαν σαφές πως ό,τι και να κάνει η Τουρκία, δεν θα γίνει πλήρες μέλος της Ε.Ε. Αυτό ήταν ένα σοκ για τον Ερντογάν. Στη συνέχεια, το ξέσπασμα της κρίσης στην Ευρώπη μείωσε την ελκυστικότητα της Ε.Ε. στα μάτια του τουρκικού πληθυσμού».
Στην ίδια περίοδο, σημειώνει ο Ινσέλ, ξεκινάει και η μεταμόρφωση του AKP «από κόμμα συλλογικών διαδικασιών σε κόμμα του Ερντογάν. Από τις πέντε κορυφαίες ιδρυτικές φιγούρες του κόμματος, μόνο εκείνος έχει μείνει σήμερα». Αν δεν είχε κλείσει η πόρτα της ένταξης, ισχυρίζεται ο Τούρκος διανοούμενος, η αυταρχική στροφή του Ερντογάν θα ήταν σαφώς πιο ήπια. Το έτος-ορόσημο, ωστόσο, για την απολυταρχική αυτή διολίσθηση, όπως αφηγείται, ήταν το 2013. «Τον Ιούνιο ήταν οι διαδηλώσεις στο πάρκο Γκεζί, που τρομοκράτησαν τον Ερντογάν, γιατί ήταν πραγματικά αυθόρμητες. Ενα μήνα αργότερα έγινε το πραξικόπημα στην Αίγυπτο που έριξε τον Μόρσι από την εξουσία, που ο Ερντογάν θεώρησε έργο των δυτικών δυνάμεων, το οποίο θα μπορούσε να επαναληφθεί εναντίον του. Και μετά, τον Δεκέμβριο, ήλθαν και οι αποκαλύψεις για τη διαφθορά [με τη σύλληψη 52 ατόμων συνδεόμενων με το AKP]. Για κάποιον με τάσεις παράνοιας, όλα αυτά ήταν περισσότερο από αρκετά».
Διαχωριστικές γραμμές
Στο βιβλίο, ο συγγραφέας αναδεικνύει τρεις άξονες διαίρεσης της τουρκικής κοινωνίας: την εθνοτική (Τούρκοι εναντίον Κούρδων), τη θρησκευτική (Σουνίτες εναντίον Αλεβιτών) και την πολιτισμική (συντηρητικοί Μουσουλμάνοι εναντίον εκσυγχρονιστών ευρωπαϊστών). Ο Ερντογάν εκπροσωπεί την πλειοψηφία και στις τρεις αντιπαραθέσεις και, σύμφωνα με την ανάλυσή του, επενδύει στην πόλωση σε όλα τα επίπεδα για να παγιώσει την κυριαρχία του – όπως έκανε το 2015 στο μέτωπο του Κουρδικού, μετά την αποκάλυψη των μυστικών συνομιλιών και ιδιαίτερα μετά την αποτυχία εξασφάλισης της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας τον Ιούνιο του 2015.