Ο θάνατος του Γιώργου Θεοτοκά

Η δυσαναπλήρωτη απώλεια ενός από τους σημαντικότερους διανοουμένους του σύγχρονου ελληνισμού

Ο Θεοτοκάς, πολυσχιδής προσωπικότητα με ευρύτατη παιδεία και πνευματικά ενδιαφέροντα, σημάδεψε με τη δημόσια παρουσία του την πνευματική και πολιτική ζωή του τόπου για πάνω από τριάντα χρόνια αφήνοντας πίσω του πλούσια παρακαταθήκη, σημαντικό μέρος της οποίας παραμένει ανεκμετάλλευτο.

Σημαίνον μέλος της λεγόμενης «Γενιάς του ’30», ο Θεοτοκάς ήταν μόλις 24 ετών όταν εμφανίστηκε δυναμικά στη δημόσια σφαίρα με το ριζοσπαστικό για την εποχή «Ελεύθερο πνεύμα» (1929), μέσα από το οποίο ερχόταν σε ευθεία ρήξη με το πρόσφατο παρελθόν (από την κριτική του δεν ξέφυγε ούτε ο Καβάφης), το οποίο ο ίδιος θεωρούσε κυρίως υπεύθυνο για το τέλμα στο οποίο είχε βρεθεί η ελληνική κοινωνία. Πέρα από την κριτική, με το «Ελεύθερο πνεύμα» ο Θεοτοκάς προσπαθούσε να αρ- θρώσει έναν καινοφανή λόγο με τη μορφή ιδεολογικών και αξιακών κατευθύνσεων για τη «νέα γενιά», τη δική του, που θα αποτελούσαν το υπόβαθρο για την έξοδο του ελληνισμού από την κρίση και την ένταξή του, με όρους πολιτισμικά ισότιμους, στο ευρύτερο διεθνές, και κυρίως ευρωπαϊκό, γίγνεσθαι. Πάνω από όλα, το κείμενο εισήγαγε τον ακρογωνιαίο λίθο της σκέψης του, έναν αταλάντευτο φιλε- λευθερισμό, όχι μόνον πολιτικού αλλά οντολογικού χαρακτήρα, που «αγκάλιαζε» το σύνολο της ανθρώπινης ζωής. Για τον Θεοτοκά η ελευθερία, στην ευρύτερή της έννοια, αποτελούσε την ίδια τη «φύση» του ανθρώπου: εκεί όπου δεν υπήρχε ελευθερία, δεν υπήρχε και ο άνθρωπος. Αυτός ο φιλελευθερισμός αποτέλεσε ταυτόχρονα τη βάση αλλά και το μείζον ζητούμενο του στοχασμού του.