Εκπρόσωπος νέων κατευθύνσεων στον δημόσιο βίο
Η εμπειρία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφυλίου Πολέμου, καθώς και η ανάδυση ενός καινοφανούς κοινωνικοπολιτικού τοπίου στον δυτικό κόσμο, με κύριο χαρακτηριστικό την κεϋνσιανή «συναίνεση», επηρέασαν βαθιά τη σκέψη του Θεοτοκά. Πλάι στον αδιαπραγμάτευτο φιλελευθερισμό του, ο Θεοτοκάς προέταξε τη σημασία της κοινωνικής δικαιοσύνης, ως βασικής πρακτικής προϋπόθεσης για την ατομική και συλλογική ελευθερία. Σε γενικές γραμμές, κοινωνική δικαιοσύνη σήμαινε για τον Θεοτοκά το τέλος του αποκλεισμού και την όλο και μεγαλύτερη συμμετοχή των «λαϊκών μαζών» στην οικονομική και πολιτική ζωή, που θα σηματοδοτούσε την όσο το δυ- νατόν μεγαλύτερη περιστολή των κοινωνικών ανισοτήτων. Θα μπορούσε να ειπωθεί πως οι αντιλήψεις αυτές, και η ευρύτερη απόπειρά του να συγκεράσει τον φιλελευθερισμό με την κοινωνική δικαιοσύνη που εκφράστηκαν κυρίως μεταπολεμικά, ενέτασσαν τον Θεοτοκά αποφασιστικά στην Κεντροαριστερά.
Υποψήφιος βουλευτής
Σε πολιτικό και κομματικό επίπεδο ο ίδιος τάχθηκε ήδη από τη δεκαετία του 1940 υπέρ του Γεωργίου Παπανδρέου, τον οποίο υποστήριξε μέχρι τον θάνατό του, παρεμβαίνοντας, μάλιστα, με δυναμικό τρόπο στη δημόσια συζήτηση που ξέσπασε μετά την κρίση του Ιουλίου 1965. Σε αυτό το πλαίσιο, σημειώθηκε η μία και μοναδική απόπειρά του να πολιτευτεί στις εκλογές του Φεβρουαρίου 1956, όταν και υπέβαλε στην ιδιαίτερη πατρίδα του τη Χίο υποψηφιότητα με τη Δημοκρατική Ενωση, χωρίς όμως να καταφέρει να εκλεγεί. Οι δύο κύριοι πυλώνες της πολιτικής σκέψης του Θεοτοκά, ο φιλελευθερισμός και η κοινωνική δικαιοσύνη, δεν εξαντλούν, φυσικά, τον ποικιλόμορφο στοχασμό και την καλλιτεχνική δημιουργικότητα αυτού του ακαταπόνητου και πάντα ανήσυχου πνευματικού ανθρώπου. Ο Θεοτοκάς, βάσει της αρθρογραφίας και του δοκιμιακού του έργου (τα δοκίμια και άρθρα του ξεπερνούν τα επτακόσια), υπήρξε ένας από τους πιο παραγωγικούς διανοούμενους της σύγχρονης Ελλάδας, ενώ η ποικιλία των ζητημάτων με τα οποία καταπιάστηκε εκτείνονται σε πλήθος θεματικών: πολιτική ιδεολογία, εξωτερική πολιτική, το παρόν και το μέλλον του ελληνισμού, κοινωνιολογικά ζητήματα, πολιτισμική και λογοτεχνική κριτική. Επιπλέον, στα μη «πολιτικά» του έργα ο Θεοτοκάς ασχολήθηκε με την πεζογραφία, την ποίηση, το θέατρο, την ταξιδιωτική λογοτεχνία. Ανάμεσα στα λογοτεχνικά του έργα ξεχωρίζουν η «Αργώ» (1936 σε οριστική μορφή), «Το δαιμόνιο» (1938, απέσπασε το βραβείο πεζογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών), Λεωνής (1940) και «Ασθενείς και οδοιπόροι» (1964). Ο Θεοτοκάς διετέλεσε, επίσης, διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου (1945-1946 και 1951-1952), τακτικός συνεργάτης του «Βήματος», πρώτος πρόεδρος του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (ίδρυση το 1961) και μέλος της συντακτικής επιτροπής του σημαντικού πνευματικού περιοδικού της δεκαετίας του 1960 «Εποχές».
Ο Θεοτοκάς προέταξε τη σημασία της κοινωνικής δικαιοσύνης, ως βασικής προϋπόθεσης για την ατομική και συλλογική ελευθερία.