Το φλιπεράκι της ζωής

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΛΤΗΣ Extra Ball εκδ. Ποταμός, σελ. 184

Αν η ειρωνεία «σώζει ό,τι γίνεται να σωθεί», όπως έγραψε o Βλαντιμίρ Ζανκελεβίτς, τότε η γυμνή από φτιασίδια ή συναισθηματισμούς, συχνά ωμά ρεαλιστική, πρόζα του Γιάννη Βαλτή αποδεικνύει πως όσα «γίνεται να σωθούν» είναι πολλά και σπουδαία για να συρρικνωθούν σε έναν ειδολογικό χαρακτηρισμό: «αυτοβιογραφικό αφήγημα». Στο Extra Ball ο συγγραφέας (με ευδόκιμη θητεία στη διαφήμιση για πολλά χρόνια) μιλάει για την οδυνηρή περιπέτεια της υγείας του, τη μάχη με τον καρκίνο, με τρόπο που περισφίγγει το πράγμα –το αδιανόητο, την ασθένεια– από όλες τις πλευρές, που το οριοθετεί και το ορίζει με πλήρη σύνθεση των στοιχείων του. Και ως εκ τούτου «εξομαλύνει», θα λέγαμε, την οδυνηρή ιστορία του, πρώτα ως προς το παρελθόν, εξαλείφοντας το γόητρό του (ένα «ματαίως» σαρώνει όσα επιχείρησε άλλοτε ο αυτοβιογραφούμενος ήρωας – «ματαίως ασχολήθηκα με τη διαφήμιση, ματαίως φλέρταρα, ματαίως χαμογέλασα, ματαίως άκουσα με τις ώρες ανοησίες, ματαίως προσπάθησα να ενταχθώ», γράφει) και στη συνέχεια προς το παρόν, το παρόν των χημειοθεραπειών και των ψυχικών μεταπτώσεων, εξουδετερώνοντας την εξαιρετικότητά του.

Για να ανεξαρτητοποιηθεί, βέβαια, κανείς από τον εαυτό του «χρειάζεται μια απόλυτη απουσία αυταρέσκειας, μια σεμνότητα ιδιαίτερα απαιτητική, και την ακλόνητη πεποίθηση να φθάσει, εάν χρειαστεί, στην ιεροσυλία», σημειώνει ο Ζανκελεβίτς. Είναι υπερβολή να το απαιτεί κανείς αυτό από το πάσχον σώμα του, όταν αυτό γίνεται πεδίο μιας τρομερής δοκι- μασίας και εκ των πραγμάτων διεκδικεί την αποκλειστική εστίαση της συνείδησης στα πάθη του. Ομως ο Γιάννης Βαλτής καταφέρνει να το δει σαν ένα αντικείμενο, όπως όλα τα άλλα, ή μάλλον να δει τον εαυτό του σαν ένα υποκείμενο που είναι ταυτόχρονα και αντικείμενο, σαν έναν περιγελαστή που πολύ συχνά γίνεται ο περίγελως των ίδιων του των σωματικών λειτουργιών. Μιλώντας για τους φίλους και τους οικείους του, για όσους «τραβάνε το βαρύ κουπί» περιθάλποντάς τον «στα πρακτικά και στα συναισθηματικά», θα γράψει: «Συχνά τους βλέπω σαν να ’ναι οι ρακέτες μου στο φλιπεράκι που παίζω κι όπου συγχρόνως η μπίλια είμαι εγώ».

Αναστατώνει τον αναγνώστη η λιτή ειλικρίνεια με την οποία ο συγγραφέας περιγράφει την καταδολίευση του σώματος από την ασθένεια, την πάλη με τον πανικό και τον τρόμο, την εξέγερση ενάντια στο φάσμα του θανάτου διά της αποχαλίνωσης (η σεξουαλική συνεύρεση με την Πολωνέζα καμαριέρα, φαντασιακή ή πραγματική, στο πλυσταριό του ξενοδοχείου όπου διαμένει ο αφηγητής ενόσω υποβάλλεται σε χημειοθεραπεία, είναι ταυτόχρονα διαμαρτυρία προς το προδοτικό σώμα και επανεπιβεβαίωση της σημασίας του), το καταστάλαγμα του φόβου, όταν πια η περιπέτεια οδεύει προς το τέλος της, σε μελαγχολία. Κι είναι σαν να τον περιέχει αυτή η εντελώς ξεχωριστή εμπειρία, όπου κάθε στιγμή της πορείας προς την (άδηλη, ωστόσο) ίαση αξίζει ένα περιπαικτικό ενδιαφέρον, όσο κι αν η ολότητα των διαδοχικών στιγμών αντιστέκεται στο χιούμορ. Η ζωή είναι τρομακτικά σοβαρή, βεβαίως, και ο Βαλτής το γνωρίζει αυτό πολύ καλά· όμως καθώς η ζωή, έτσι κι αλλιώς διασπασμένη σε ψήγματα και διαμοιρασμένη σε συμβάντα, την περίοδο της ασθένειας γίνεται ακόμη πιο αποσπασματική, ο συγγραφέας δεν έχει άλλο τρόπο να την ανασυνθέσει παρά να συγκολλήσει αυτά τα ψήγματα και να τους προσδώσει το αναμφίλεκτο νόημά τους: την παράφορη επιθυμία για συνέχεια.

Δεν ξέρω αν το έξοχο Extra Ball του Γιάννη Βαλτή μπορεί να δώσει δύναμη στους ανθρώπους που δοκιμάζονται από τον καρκίνο, και, ασφαλώς, δεν είναι αυτός ο σκοπός του. Εκείνο που το διαπερνά είναι η, εκ των υστέρων έστω, επίγνωση ότι τίποτε δεν είναι τόσο βαρύ όσο φοβόμαστε και τίποτε δεν είναι τόσο ανώδυνο όσο ελπίζουμε. Και μ’ αυτόν τον τρόπο, στήνοντας μπροστά στο πρόσωπο του αναγνώστη τον καθρέφτη του αναστοχασμού, ο συγγραφέας υπενθυμίζει πως η ζωή είναι ένα παιχνίδι μέσα στο οποίο κανείς είναι διαδοχικά νικητής και ηττημένος, πως η ελπίδα κυοφορείται μέσα στα βάθη της παραλυτικής κόπωσης από τον πόνο και τον φόβο, πως η ζωή είναι πεισματάρα και οφείλουμε να της έχουμε εμπιστοσύνη.