Οι τεκτονικές αλλαγές στην εποχή των επιταχύνσεων
Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε τις πιέσεις που προκαλούν αυτές και να τις αξιοποιήσουμε προς όφελός μας; Σύμφωνα με τον Τομ Φρίντμαν, η μεγάλη πολιτική διαίρεση σήμερα δεν είναι μεταξύ του δεξιού και του αριστερού, αλλά μεταξύ του ανοικτού και του κλειστο
THOMAS L. FRIEDMAN Thank You for Being Late εκδ. Farrar, Strauss and Giroux, 2016 σελ. 486
Του ΑXΙΛΛΕΑ ΠΑΠΑΡΣΕΝΟΥ* O Tομ Φρίντμαν ενδιαφέρεται για τη μεγάλη εικόνα από το 1981, όταν προσελήφθη στους Νew Υork Τimes, αρχικά ως ανταποκριτής της εφημερίδας στη Μέση Ανατολή και στη συνέχεια ως διπλωματικός αρθρογράφος της. Με τρία δημοσιογραφικά βραβεία Πούλιτζερ και έξι ευπώλητα βιβλία στο ενεργητικό του, εξηγεί με ευρηματικό τρόπο τις τάσεις που διαμορφώνονται παγκοσμίως και τις επιπτώσεις τους στη ζωή μας, είτε πρόκειται για γεωπολιτικές αλλαγές ή τις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης και τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής.
Στο τελευταίο, έβδομο, βιβλίο του επανέρχεται στα προσφιλή του θέματα και μας καλεί να κάνουμε μια παύση από τους φρενήρεις ρυθμούς μας, για να απορροφήσουμε τις τεκτονικές αλλαγές που σημαδεύουν τον 21ο αιώνα. Καθώς οι τρεις κυρίαρχες δυνάμεις που επηρεάζουν τις τύχες του πλανήτη μας, η τεχνολογία, η παγκοσμιοποίηση και η κλιματική αλλαγή, επιταχύνονται ραγδαία και όλες μαζί ταυ- τόχρονα, μας ζητεί να πάρουμε μιαν ανάσα για να αναλογιστούμε τις δυνατότητες που προσφέρει και τους κινδύνους που εγκυμονεί η «εποχή των επιταχύνσεων» στον χώρο εργασίας, στην πολιτική και στην κοινωνία.
Ο συγγραφέας θεωρεί το 2007 έτος ορόσημο στην τελευταία φάση της τεχνολογικής έκρηξης, όταν η εμφάνιση του iPhone και άλλων πρωτοποριακών επιχειρήσεων ψηφιακής καινοτομίας μεταμόρφωσαν ριζικά τον τρόπο που οι άνθρωποι σ’ όλο τον κόσμο επικοινωνούν, δημιουργούν, διασυνδέονται και αλληλοεξαρτώνται. Η «τεχνολογική σουπερνόβα», όπως η έκρηξη ενός αστέρα στο Διάστημα με την ενέργεια που εκπέμπει, πολλαπλασιάζει με γεωμετρική πρόοδο τις δυνατότητες των μηχανών, κάνοντας τον κόσμο γύρω μας όχι μόνο πιο επίπεδο, αλλά γρηγορότερο και φθηνότερο.
Ταυτόχρονα όμως η φύση υφίσταται τις συνέπειες μιας καταστροφικής ανθρώπινης παρέμβασης στο περιβάλλον και στους σταθεροποιητές του οικοσυστήματος, που κράτησαν σε ισορροπία τη Γη για χιλιετίες. Η οικολογική αυτή κρίση, αν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα με μια «πράσινη επανάσταση», θα επιδεινωθεί με την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού από 7,2 δισεκατομμύρια κατοίκους σήμερα στα 9,7 δισεκατομμύρια το 2050, προκαλώντας ακόμη πιο ανεξέλεγκτες μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές.
Πώς μπορούμε όμως να διαχειριστούμε τις πιέσεις που προκαλούν αυτές οι τεκτονικές αλλαγές και να τις αξιοποιήσουμε προς όφελός μας; Ο Φρίντμαν επισημαίνει ότι η τεχνολογική επιτάχυνση έχει προκαλέσει αναστάτωση στην αγορά εργασίας αυξάνοντας τις απαιτήσεις ανταγωνιστικότητας και προσαρμοστικότητας και ζητούμενο πλέον είναι η διά βίου εκπαίδευση για την απόκτηση των νέων δεξιοτήτων, που μας επιτρέπουν να δημιουργούμε όχι απλώς φθηνότερα αλλά και εξυπνότερα.
Αναλύοντας τη γεωπολιτική ρευστότητα των ημερών μας διαχωρίζει τον «κόσμο της τάξης» από τον «κόσμο της αταξίας», επισημαίνοντας ότι η ψηφιακή επιτάχυνση ενδυναμώνει όσους αγωνίζονται για την επικράτηση της δημοκρατίας, αλλά ισχυροποιεί και εκείνους που μάχονται για την επιβολή της τυραννίας. Υπογραμμίζει την ανάγκη να στηριχθούν οι νησίδες αξιοπρέπειας και αριστείας στον «κόσμο της αταξίας», και στην περίπτωση της Αφρικής να προσφερθούν κίνητρα στους κατοίκους της για να παραμείνουν στον τόπο τους με επενδύσεις στις βασικές υποδομές, στην εκπαίδευση, τη γεωργία, το κράτος δικαίου και την ευρυζωνικότητα.
Εκτός της γεωπολιτικής όμως, ο συγγραφέας μάς καλεί να αναστοχαστούμε και την εσωτερική πολιτική, αγκαλιάζοντας τις ανοιχτές, πλουραλιστικές και εξωστρεφείς κοινωνίες και υιοθετώντας μια ετερόδοξη προσέγγιση της πολιτικής, μακριά από τις δογματικές κατηχήσεις της Δεξιάς και της Αριστεράς. Κατ’ εκείνον, η μεγάλη πολιτική διαίρεση σήμερα δεν είναι μεταξύ του δεξιού και του αριστερού, αλλά μεταξύ του ανοικτού και του κλειστού. Πέραν όμως της τεχνολογικής εφευρετικότητας, χρειαζόμαστε και μια «καινοτομία ηθικής», οικοδομώντας υγιείς κοινότητες θεμελιωμένες στις αξίες της ανεκτικότητας, της εμπιστοσύνης προς τον άλλο και της προσφοράς προς το κοινωνικό σύνολο.
Σε αναζήτηση αυτής της υγιούς κοινότητας επιστρέφει στις ρίζες του, σε ένα προάστιο της Μινεάπολις, το Σεντ Λούις Παρκ, όπου γεννήθηκε το 1953 και ανδρώθηκε μέσα σε εβραϊκό περιβάλλον, που παρήγαγε και άλλους επιφανείς, όπως οι κινηματογραφιστές αδελφοί Κοέν και ο Δημοκρατικός γερουσιαστής Αλ Φράνκεν. Η πολιτεία της Μινεσότα πρωτοστατούσε από τότε στην κοινωνική δικαιοσύνη, την πολιτική ευγένεια και τη διακομματική συναίνεση, με προοδευτικούς ηγέτες, όπως ο Χιούμπερτ Χάμφρεϊ και ο Ουόλτερ Μοντέιλ. Η παράδοση της κοινωνικής ένταξης, σεβασμού της διαφορετικότητας και καταδίκης των φυλετικών προκαταλήψεων, που βρήκε την έκφραση της στη δεκαετία του ’60 με τη μεταχείριση των Εβραίων και των μαύρων, συνεχίζεται στις μέρες μας απέναντι στους νέους μετανάστες από τη Σομαλία και τη Λατινική Αμερική.
Αυτές οι αξίες, που στέριωσαν στη γενέτειρά του, θωράκισαν τον Φρίντμαν για τέσσερις δεκαετίες στην περιπλάνησή του ανά τον κόσμο και σ’ αυτές βασίζει την αισιοδοξία του για το μέλλον. Αυτόν τον αξιακό κώδικα καλεί τις νέες γενιές να χρησιμοποιήσουν ως άγκυρα για να μην εκτροχιαστούν από τις ραγδαίες επιταχύνσεις της εποχής μας και «δεν πειράζει αν αργήσουν λίγο στη διαδρομή».