Η συμφωνία ως μέσο εκβιασμού
Η απειλή του Τούρκου υπουργού Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Ομέρ Τσελίκ ότι η χώρα του θα πρέπει να αναθεωρήσει τη συμφωνία με την Ε.Ε. για το προσφυγικό, δείχνει ακριβώς πώς αντιλαμβανόταν εξαρχής η Αγκυρα αυτή τη συμφωνία: σαν ένα διαπραγματευτικό χαρτί και στις πιο δύσκολες συγκυρίες σαν ένα μέσο πίεσης, ενίοτε εκβιασμού. Οι ευθύνες της Ε.Ε. γι’ αυτήν την εντύπωση που εμπεδώθηκε στην Τουρκία είναι τεράστιες. Αμέσως μετά την υπογραφή της, η Ευρώπη και ειδικά η Γερμανία φάνηκαν στο όνομα της ρεαλπολιτίκ να αποσιωπούν τις ηθικές επιφυλάξεις που διατύπωναν ανθρωπιστικές οργανώσεις κατά πόσον η Τουρκία είναι «ασφαλής τρίτη χώρα». Η καγκελάριος δέχθηκε επανειλημμένως πυρά από τη γερμανική αντιπολίτευση ότι ενισχύει τον Ερντογάν, ποζάροντας δίπλα του στον χρυσοποίκιλτο θρόνο το 2015 μέχρι την πρόσφατη επίσκεψή της στην Τουρκία λίγους μήνες πριν από την εκλογική αναμέτρηση. Με μια δύσκολη προεκλογική εκστρατεία μπροστά της, η Μέρκελ εμφανίστηκε άλλωστε έτοιμη να καταπιεί όλες τις προσβολές που εκτοξεύθηκαν πρόσφατα εναντίον της χώρας της από επίσημα τουρκικά χείλη. Δεν είναι τυχαίο ότι χρειάστηκαν αρκετές μέρες για να αντιδράσει, έστω υποτονικά, στους παραλληλισμούς του Ερντογάν με τις μεθόδους των ναζί. Η δυναμικότερη απάντηση ήρθε αφότου είχε προηγηθεί η σύγκρουση με την Ολλανδία, όπου ο Ρούτε επιχειρεί με τα σκληρά μέτρα εις βάρος των Τούρκων αξιωματούχων να εμποδίσει την εκλογική νίκη του ακροδεξιού Γκέερτ Βίλντερς στις αυριανές εκλογές. Να σημειώσουμε ότι νωρίτερα ένα ξεκάθαρο μήνυμα ήταν αυτό που είχε στείλει η ελληνική Δικαιοσύνη, όταν απεφάνθη υπέρ της μη έκδοσης των οκτώ Τούρκων στρατιωτικών, αψηφώντας τις απειλές της Τουρκίας.
Οπως αποκαλύπτει δημοσίευμα της εφημερίδας Die Welt, μια μέρα πριν από την υπογραφή της αμφιλεγόμενης συμφωνίας τον Μάρτιο του 2016, η Μέρκελ και ο Ρούτε, του οποίου η χώρα ασκούσε την προεδρία της Ε.Ε., είχαν συνομιλίες με τον τότε Τούρκο πρωθυπουργό Αχμέτ Νταβούτογλου, στον οποίο υποσχέθηκαν ότι θα δέχονται 150.000-200.000 Σύρους πρόσφυγες από την Τουρκία τον χρόνο, χωρίς να ενημερώσουν τα υπόλοιπα μέλη της Ε.Ε. Στο κείμενο της Συνόδου την επομένη, αντίθετα, δεν υπήρχε καμία ρητή δέσμευση, παρά μόνο μια αόριστη αναφορά σε «αξιόπιστο εθελοντικό πρόγραμμα ανθρωπιστικής υποδοχής προσφύγων» με την Τουρκία.
Ολο το σχέδιο για μια συμφωνία με την Τουρκία ξεκίνησε άλλωστε με πρωτοβουλία ενός Ολλανδού πολιτικού, του Ντιντερίκ Σαμσόμ, ηγέτη του ολλανδικού Εργατικού κόμματος, ο οποίος τον Δεκέμβριο του 2015 παρακολούθησε από κοντά τη δράση της τουρκικής ακτοφυλακής και συνειδητοποίησε ότι κάτι πρέπει να αλλάξει. Ο ίδιος ο Ρούτε είχε βαφτίσει το «σχέδιο Σαμσόμ», ίσως για να του φορτώσει τις ευθύνες σε περίπτωση αποτυχίας της συμφωνίας.
Εκτίμηση ειδικών σε περίπτωση κατάρρευσης
Σε πρόσφατες αποτιμήσεις της συμφωνίας, πάντως, υπάρχει το συμπέρασμα των ειδικών ότι ακόμη κι αν αυτή καταρρεύσει, δεν θα υπάρξει τόσο μαζική εισροή προσφύγων όσο πριν από την υπογραφή της. Οι λόγοι είναι κυρίως ότι η βαλκανική οδός παραμένει σφραγισμένη και έτσι οι νεοεισερχόμενοι στην Ελλάδα θα έμεναν παγιδευμένοι στη χώρα μας. Απ’ ό,τι φαίνεται οι πληροφορίες για την άθλια κατάσταση των συνθηκών στα ελληνικά κέντρα υποδοχής είναι ο βασικός αποτρεπτικός παράγοντας που συγκρατεί τους πρόσφυγες στην άλλη όχθη του Αιγαίου.