Συνωμοσιολογία vs ιδεολογία
την πολιτική επικαιρότητα, με εντυπωσιάζει το κατά πόσον οι θεωρίες συνωμοσίας έχουν εδραιωθεί στην Ευρώπη και στην Αμερική, αντικαθιστώντας τις ιδεολογίες στην καρδιά της πολιτικής. Το έδαφος για κάτι τέτοιο είναι γόνιμο, καθώς πρόσφατα σκιώδη πολιτικά γεγονότα, όπως οι ρωσικές κυβερνοεπιθέσεις κατά του Δημοκρατικού Κόμματος και η παρακολούθηση ξένων ηγετών από τις ΗΠΑ, ανήκουν στη σφαίρα της πραγματικότητας και όχι της φαντασίας.
Μολαταύτα, είναι η ύπαρξη πραγματικών συνωμοσιών ένας καλός λόγος για να βλέπουμε όλα τα τεκταινόμενα υπό αυτό το πρίσμα; Επίσης, αποτελεί κίνδυνο για τη δημοκρατία η εξάπλωση ενός νέου είδους πολίτη, ο οποίος είναι εξαιρετικά επιρρεπής στη συνωμοσιολογική θεώρηση των πραγμάτων; Ενδεικτικά, εστιάζοντας στις πρόσφατες αμερικανικές πολιτικές εξελίξεις, βλέπουμε πως λίγοι Δημοκρατικοί αμφιβάλλουν για το ότι ο Τραμπ βρίσκεται στο τσεπάκι του Πούτιν και, από την άλλη, λίγοι Ρεπουμπλικανοί είναι διατεθειμένοι να αμφισβητήσουν τους αβάσιμους ισχυρισμούς του Αμερικανού προέδρου περί παρακολούθησης του ιδίου και της προεκλογικής καμπάνιας του έπειτα από εντολή Ομπάμα.
Τα social media και οι ειδησεογραφικές «φούσκες» που δημιουργούν, φαίνεται ότι ευθύνονται κυρίως γι’ αυτήν τη συνωμοσιολογική διάχυση, ωστόσο το κρίσιμο ερώτημα δεν έγκειται στο γιατί οι άνθρωποι έχουν γίνει τόσο εύπιστοι σε αυτές τις «φούσκες», αλλά στο πώς διαμορφώνονται πολιτικές ταυτότητες γύρω από αυτές και πώς αλλάζουν τη λογική των δημοκρατιών και τις σχέσεις των πολιτών με τους πολιτικούς τους. Σε μία αντίληψη του κόσμου διαμορφωμένη από θεωρίες συνωμοσίας, οι τελευταίοι μπορούν να δικαιολογήσουν τις λάθος επιλογές τους, απλώς με το να κατηγορούν αόρατες δυνάμεις και πανίσχυρους εχθρούς που συνωμοτούν εναντίον τους, κάτι που προφανώς επηρεάζει και τους πολίτες, οι οποίοι χάνουν μέρος της δύναμής τους, καθώς αδυνατούν πλέον να επιρρίψουν ευθύνες στους ηγέτες τους.
Σε αντίθεση με τις ιδεολογίες, οι οποίες παράγουν, φανατικούς και μη, διαφωνούντες, οι θεωρίες συνωμοσίας παράγουν «ζωντανούς νεκρούς» που είτε είναι απρόθυμοι είτε νιώθουν άβολα να ελέγξουν τους πολιτικούς που ψηφίζουν, καθότι η συνωμοσιολογική θεώρηση υπονομεύει και την ανάγκη τους για αυτοκριτική. Αν βρίσκεται ο Πούτιν πίσω από την εκλογή του Τραμπ, τότε γιατί να ασχοληθεί ένας Δημοκρατικός με τους λόγους της ήττας της Χίλαρι Κλίντον και με τα σημεία της καμπάνιας της που δεν ήταν αρκετά πειστικά;
Εντούτοις, η ουσιαστικότερη αλλαγή που έχουν επιφέρει οι θεωρίες συνωμοσίας και οι ψεύτικες ειδήσεις στη δημοκρατική πολιτική πραγματικότητα έγκεινται στο ότι οι άνθρωποι δεν αναζητούν πλέον την αλήθεια, αλλά την αποκάλυψη κάποιου καλά κρυμμένου μυστικού, με αποτέλεσμα η φαντασία μας να κυριαρχεί εις βάρος της κοινής λογικής. Σε αντίθεση με την αλήθεια, την οποία ο καθένας μπορεί να αναζητήσει μόνος του, το μυστικό γίνεται μόνο για να αποκαλυφθεί σ’ εμάς, κάτι που σήμερα έχει καταστήσει την εμπιστοσύνη στην προσωπική ματιά και εμπειρία ένδειξη αφέλειας. Ομως, το να αγνοούμε τις εμπειρίες μας και να αμελούμε το προφανές, όχι μόνο μας κάνει αναποτελεσματικούς στην επίλυση προβλημάτων, αλλά και απειλεί την ελεύθερη κρίση μας. Παρ’ όλα αυτά, είναι πολύ ευκολότερο να αναγνωρίζεις τις διάφορες προκλήσεις για τη δημοκρατία, παρά να ξέρεις πώς να αντιδράσεις σε αυτές.
Kινδυνεύει η δημοκρατία από ένα νέο είδος πολίτη, επιρρεπούς στη συνωμοσιολογία;