Οι απροσδόκητες συνέπειες της διασπορικής ψήφου
Οι Τούρκοι του εξωτερικού απέκτησαν πρόσφατα το δικαίωμα να ψηφίζουν και εκτός Τουρκίας. Στις εκλογές της 7ης Ιουνίου 2015, η ψήφος τους επηρέασε τις πολιτικές εξελίξεις στην Τουρκία. Η εμπειρία αυτή ωθεί σήμερα τον Τούρκο πρόεδρο, στη μείζονα προσπάθεια να κερδίσει το δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου, να κινητοποιήσει τους Τούρκους μετανάστες στη Γερμανία, στην Ολλανδία, στη Γαλλία και όπου αλλού. Οι ευρωπαϊκές χώρες αντιτίθενται, καθώς θεωρούν επικίνδυνο να εισαγάγουν εξωγενείς πολιτικές αντιπαραθέσεις στο έδαφός τους, με αποτέλεσμα μια σοβαρή τουρκοευρωπαϊκή σύγκρουση.
Το 1995, το τότε νεοσύστατο «Συμβούλιο Αποδήμου Ελληνισμού», το οποίο χαιρετίστηκε ως σπουδαία εθνική πρωτοβουλία, θεσμοποίησε τη διείσδυση των κομματικών μηχανισμών στην ελληνική διασπορά. Στο Παρίσι, οι συνεπαγόμενες διενέξεις ανάμεσα στους κομματικά αντιτιθεμένους παράγοντες της ελληνικής κοινότητας οδήγησαν στα γαλλικά δικαστήρια. Ορίστηκε Γάλλος «διαιτητής», η λειτουργία της κοινότητας ανεστάλη. Οι διενέξεις αυτές, φαινομενικά τοπικές, πήγαζαν από ελλαδο-εισαγόμενες κομματικές πρακτικές και στρατηγικές. Ξεπεράστηκαν χάρη στη σθεναρή αλλά και κατευναστική στάση του Πατριαρχείου. Η ανάκτηση της ενότητας στη διασπορά, όμως, προκάλεσε ή αύξησε την επιφυλακτικότητα έναντι του ελλαδικού κράτους και των φορέων του και ενέτεινε την απόκλιση ανάμεσα στον διασπορικό και τον ελλαδικό ελληνισμό.
Η τουρκική διασπορά διέπεται από ποικίλες εσωτερικές εντάσεις, όπως επί παραδείγματι ανάμεσα στους οπαδούς του Ταγίπ Ερντογάν και το δίκτυο του Φετουλάχ Γκιουλέν. Εμπλέκοντάς την στα εγχώρια εκλογικά διακυβεύματα, ο Τούρκος πρόεδρος επιτείνει τον διχασμό των μεταναστών. Οδηγεί τα 2,8 εκατομμύρια Τούρκους της Ευρώπης, οι μισοί από τους οποίους ζουν και εργάζονται στη Γερμανία, σε οξύτατη πόλωση.
Οι ζημίες για την Τουρκία δεν περιορίζονται σε προβλήματα, όπως τα προ εικοσαετίας ελληνικά προαναφερθέντα. Η αποπειρώμενη χειραγώγηση της τουρκικής διασποράς επηρεάζει αρνητικά τη σχέση της Τουρκίας με την Ευρώπη. Κανένα ευρωπαϊκό κράτος δεν μπορεί να ανεχθεί να μετατραπεί το έδαφός του σε αρένα ξένων πολιτικών συγκρούσεων. Η Ολλανδία και η Γερμανία απαγόρευσαν την έλευση των Τούρκων προπαγανδιστών· η γαλλική κυβέρνηση βάλλεται πανταχόθεν για την ανοχή της. Ο Ερντογάν επωφελείται, προβαίνοντας σε ξενόφοβες διακηρύξεις και πρακτικές, με προφανείς εκλογικούς στόχους – αδιαφορώντας για τη συνεπαγόμενη δυσανεξία ανάμεσα στους Τούρκους της διασποράς και τις ευρωπαϊκές κοινωνίες υποδοχής.
Για μικροπολιτικά οφέλη, ο Ερντογάν βλάπτει πολλαπλά τα συμφέροντα της χώρας και των συμπατριωτών του: επιδείνωσε τις ήδη δύσκολες σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρώπη· όξυνε τις εντάσεις και τις διαιρέσεις στο εσωτερικό της τουρκικής διασποράς. Τέλος, έτι χείρον, υπονόμευσε τις σχέσεις των Τούρκων της διασπο- ράς με τις κοινωνίες όπου βρίσκονται τα ζωτικά τους συμφέροντα – και μάλιστα σε μια εποχή ξενοφοβίας και ισλαμοφοβίας στην Ευρώπη.
Η εξαγωγή κομματικών και πολιτικών ανταγωνισμών στη διασπορά εκφράζει την αδυναμία των παραγόντων του κέντρου να κατανοήσουν τη φύση του διασπορικού φαινομένου. Οι κρατικιστικές εμπειρίες και αναπαραστάσεις τούς οδηγούν να θεωρούν τις διασπορικές κοινότητες «επαρχίες» του συγκεντρωτικού κράτους. Η εθνοκρατική αυτή Weltanschauung οδηγεί σε ατοπήματα, όπως το ελληνικό ΣΑΕ και η τουρκική κρατική εκλογική παρέμβαση.
Στο πάνελ του οικονομικού Forum των Δελφών, το οποίο αφορούσε τη σύνδεση της διασποράς με τη χώρα καταγωγής, οι εκπρόσωποι φορέων της διασποράς εξέφρασαν σοβαρές επιφυλάξεις για την ψήφο των ομογενών εκτός Ελλάδος. Οι τουρκικές εξελίξεις δείχνουν ότι η δυνατότητα αυτή προκάλεσε βαθιές ζημίες, άμεσες και μακροπρόθεσμες. Δεν είναι τυχαίο ότι το Ισραήλ δεν έχει εκχωρήσει ανάλογο δικαίωμα στην πολυπληθή διασπορά του.
Επειτα από δύο αιώνες περιθωριοποίησης, εξελίξεις όπως η παγκοσμιοποίηση και οι επάλληλες τεχνολογικές επαναστάσεις στην επικοινωνία και στις μεταφορές έχουν κα-
Εμπλέκοντας την τουρκική διασπορά στα εγχώρια εκλογικά διακυβεύματα, ο κ. Ερντογάν οδηγεί τα 2,8 εκατ. Τούρκους της Ευρώπης σε οξύτατη πόλωση.
ταστήσει εκ νέου τις διασπορές σημαντικούς παράγοντες της παγκόσμιας ζωής. Χάρη στη διασπορά, η Ελλάδα μπορεί να ξεφύγει από την εσωστρέφεια, αφετηρία της σημερινής παρακμής, και να ενισχύσει την παγκόσμια προβολή της. Αναμφίβολα πρέπει να βρεθεί τρόπος να ακουστεί η φωνή του διασπορικού ελληνισμού.
Ομως, το σύνθετο ερώτημα της διαλεκτικής «κράτος - διασπορά» δεν επιδέχεται απλές απαντήσεις. Κράτος και διασπορά διαφέρουν ως προς τη φύση τους. Επομένως, όπως φάνηκε κατά την τρέχουσα τουρκοευρωπαϊκή κρίση, η παρά φύσιν εξαγωγή θεσμών του εδαφικού έθνους-κράτους στη διασπορά έχει δυσπρόβλεπτες και, ενδεχομένως, ανεξέλεγκτες συνέπειες. Εμπλέκει στην εθνική πολιτική εξίσωση ξένες κυβερνήσεις και κοινωνίες. Η διεθνοποίηση αυτή καθιστά πολύ περισσότερο πολύπλοκο το ήδη σύνθετο πολιτικό διακύβευμα των εθνικών εκλογών ή δημοψηφισμάτων. Αλλοιώνει τον χαρακτήρα του, καθώς αναμειγνύει τη διεθνή κλίμακα σε ένα καθαρά εθνικό θέμα.
Γύρω από τα ζητήματα αυτά έχει αναπτυχθεί επί τρεις δεκαετίες μια εκτεταμένη διεθνής θεωρητική και συγκριτική βιβλιογραφία. Είναι προφανές ότι οι Τούρκοι αρμόδιοι την αγνοούν.