Εργο τραγικά αστείο και επίκαιρο
«Η μύτη» του Γκόγκολ σε μια υπέροχη παράσταση από τους «Patari Project»
Οι «Patari Project» και η ιδρύτριά τους –η δικαίως και διεθνώς ανερχόμενη σκηνοθέτρια, ειδικευμένη στη θεατρική εκπαίδευση για παιδιά Σοφία Πάσχου– αναγνωρισμένοι από πρόσφατες, ευφάνταστα ανατρεπτικές δουλειές σε ελάχιστους χώρους δράσης π.χ. πάνω στην ουρά ενός πιάνου (Πιάνω παπούτσι πάνω στο πιάνο), αποφάσισαν να δράσουν αυτή τη φορά διαφορετικά. Ακολουθώντας τον φετινό θεματικό πυρήνα της Πόρτας και του Θωμά Μοσχόπουλου (καφκικό παράλογο) επέλεξαν να... σκαλίσουν τη Μύτη του Νικολάι Γκόγκολ (1836), μια νουβέλα τραγικά αστεία, παμπόνηρα παράλογη, θλιβερά επίκαιρη.
Είτε στην πρωτότυπη είτε στην πειραγμένη εκδοχή της παράστασης (δραματουργία Juan Ayala) πρόκειται για την αυτονόμηση κι απόδραση της μύτης από το πρόσωπο του ασφαλιστή (!) Κοβαλιώφ και για τις περιπέτειες μέσα από παραλογισμούς αρχών, μικροεξουσιών, γραφειοκρατίας, εμμονών, φόβων, τυπολατρίας και βλακείας, μέχρι να επιστρέψει η μύτη στον ιδιοκτήτη της και το χάος στη νεκροφάνεια του.
Πώς είναι να ξυπνά κανείς έχοντας χάσει κάτι που θεωρεί δεδομένο (και μη διαθέτοντας άλλο τίποτα που να μπορεί να υποκαταστήσει την απώλεια); Στραβά κι ανάποδα!
Ολα αρχίζουν λοιπόν με το αναποδογύρισμα: Στη σκηνή το κοινό, στα καθίσματα της πλατείας οι ηθοποιοί. Πρωτοφανέρωτο; Οχι. Ομως αποκαλυπτικά πολύσημο, πυροδοτικά δημιουργικό, τολμηρά και μαεστρικά εφαρμοσμένο. Η αντιστροφή των χωροταξικών δεδομένων ενός θεάτρου (σκηνική επι- μέλεια Αγγελου Καρύδη) δεν θα μπορούσε να έχει καλύτερο αποτέλεσμα. Καθόρισε όχι μόνον ύφος, λόγο, ρυθμό, κίνηση, περιεχόμενο αλλά απογείωσε –στην κυριολεξία– τους ηθοποιούς καθιστώντας τους ιπτάμενους ζογκλέρ ενός αστεία μελαγχολικού τσίρκου του παραλόγου. Σήμανε με τον πιο παιγνιώδη, αστείο, απελπισμένο, αισιόδοξο, συμπάσχοντα, διδακτικό τρόπο τη διαρκώς επικίνδυνη ισορροπία μας στο χείλος ενός γκρεμού! Τελικά σήμανε την παρηγοριά της τέχνης, του ρίσκου, του χιούμορ, της ομαδικότητας, της ελευθερίας.
Ο τρόπος που οι έξι ηθοποιοί (Θεοδόσης Κώνστας, Θάνος Λέκκας, Ηλίας Μουλάς, Κίττυ Παϊταζόγλου, Εριφύλη Στεφανίδου, Αλέξανδρος Χρυσανθόπουλος ντυμένοι κλοουνίστικα από την Κλερ Μπρέισγουελ) άλωσαν την... κόκκινη πλατεία της «Πόρτας» ήταν μοναδικός σε ομαδικό και προσωπικό επίπεδο (μακάρι να είχε δηλωθεί ΚΑΙ ΕΔΩ!!! ποιος παίζει τι). Τρέχοντας, χοροπη- δώντας, δρασκελώντας, μπουσουλώντας, υπερπηδώντας, γλιστρώντας, έρποντας ανάλαφρα, αυτονόητα, με θαυμαστή σβελτάδα και ισορροπία πάνω, ανάμεσα, κάτω από τα καθίσματα – που δεν φάνηκαν στιγμή να υποφέρουν– διηγήθηκαν την ιστορία τους (μας) παίζοντας παράλληλα μουσική (Ανρί Κερκομάρ) κι ένα σωρό ρόλους πλην του Κοβαλιώφ (;) και της Μύτης του (Κίττυ Παϊταζόγλου). Είχα στιγμές την αίσθηση, πως οι ηθοποιοί ίπτανται πάνω από τις πλάτες των καθισμάτων, πάνω από τους απαλούς κυματισμούς μιας κόκκινης θάλασσας, παράξενα φωτισμένης από τη Σοφία Αλεξιάδου.
Στις πολύ ενδιαφέρουσες σημειώσεις της η Σοφία Πάσχου παρατηρεί μεταξύ άλλων: «Υπάρχουν πολλοί “Κοβαλιώφ” ανάμεσά μας και πολλές “μύτες”. Η μύτη ξεκολλάει από το πρόσωπο του Κοβαλιώφ και ψάχνει την ελευθερία της. Επειτα αναρωτιέται: “Πώς είναι να είσαι ελεύθερος”; Γίνεται να είσαι ελεύθερος στον κόσμο που ζούμε; Τι σημαίνει ελευθερία; Ο κόσμος, θα ταυτιστεί – θαρρώ– τόσο με τον ήρωα όσο και με τη “μύτη”. Ή μήπως είναι ο ίδιος άνθρωπος –το ένα– από μία άλλη οπτική; Μήπως και οι δύο ψάχνουν το ίδιο η κάτι άλλο; Είναι τρομακτικό, αν σκεφτείς πως η μύτη είναι το πρώτο πράγμα που προβάλλει στο πρόσωπο κάποιου...».
Πόσο μάλλον, αναλογίζομαι, όταν ο «κάποιος» είναι ο δύσμορφος Νικολάι Γκόγκολ με μεγάλη, γαμψή μύτη, ελάχιστο δέμας, αλλόκοτο περπάτημα, στραβά πόδια, συχνά περίγελος μεταξύ ανηλίκων αλλά κι ενηλίκων. Τι είδους ελευθερία να ονειρευόταν αυτό το κακοφτιαγμένο «νεροπούλι των βάλτων» (που σημαίνει το Gogol στα ουκρανικά) πέρα από την απόδραση σε σαρκαστικούς «Επιθεωρητές» και επώδυνα καταγγελτικές «Νεκρές Ψυχές»; («Γιατί ο δημιουργός μου έδωσε ψυχή τόσο διακαή για μεγάλα και ωραία αφού το ντύμα που την περιβάλλει είναι τόσο απαίσιο;»).
Οσο για την «ελευθερία», ζητούμενο στην έξοχη παράσταση και στην αγωνιώδη ζωή μας, η Σοφία Πάσχου και οι Patari Project ακολουθούν προφανώς τη ρήση του Σίλερ: «Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος μόνον όταν παίζει». Και παίζουν σύγκορμα, συντονισμένα, υπέροχα.
Είχα στιγμές την αίσθηση πως οι ηθοποιοί ίπτανται πάνω από τις πλάτες των καθισμάτων, πάνω από τους απαλούς κυματισμούς μιας κόκκινης θάλασσας.