Η ανταλλαγή πληθυσμών, τότε, στα χρόνια τα πολύ σκληρά
Οι απόψεις του κ. Χρήστου Γιανναρά, τον οποίον εκτιμώ, στις επιφυλλίδες της «Καθημερινής» δεν με εκπλήσσουν. Τις εκλαμβάνω ως «ερεθίσματα», πάνω σε ιστορικά, κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα και από αυτή την πλευρά τις θεωρώ χρήσιμες. Ομως με εξέπληξε το σημείωμα στην «Κ» της 15-3-2015 του κ. Κ. Μπουραντά, καθηγητού στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, με τίτλο: «Ο κ. Γιανναράς τόλμησε», με θέμα την ανταλλαγή των πληθυσμών Ελλάδος - Τουρκίας, που απεφασίσθη στη Λωζάννη το 1923. Αυτονόητο, ότι το σοβαρό αυτό θέμα δεν μπορεί να κρίνεται με μια «μονοκονδυλιά». Απεναντίας θα περίμενα από τον επιστολογράφο κάποιο σοβαρό επιχείρημα επί των απόψεών του. Επ’ αυτού ας μου επιτραπεί να σημειώσω:
Η επικράτηση του κινήματος των Νεοτούρκων αξιωματικών το 1909 στη Θεσσαλονίκη και ο κλονισμός της εξουσίας του Σουλτάνου στην Πόλη, ουσιαστικά προδιέγραφαν τις εξελίξεις στο θέμα των εθνοτήτων που συγκροτούσαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι πόλεμοι του 1912-1913, που διπλασίασαν εδαφικά την Ελλάδα, έφεραν εντός της ελληνικής επικράτειας και εκατοντάδες χιλιάδες αλλοεθνών και κυρίως αλλοθρήσκων τουρκογενών πληθυσμών. Επηκολούθησαν, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και στην Ελλάδα ο γνωστός Εθνικός Διχασμός, με πρωταγωνιστές τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Βασιλέα Κωνσταντίνο. Τον Απρίλιο του 1915 αποβιβάζονται οι Αγγλογάλλοι (μαζί με Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς) στη Χερσόνησο της Καλλίπολης και αποδεκατίζονται. Ανατέλλει το άστρο του Μουσταφά Κεμάλ, μετέπειτα Ατατούρκ, κατ’ εξοχήν θιασώτου των «καθαρών» για την Τουρκία λύσεων, στο θέμα των μειονοτήτων. Από το 1914 αρχίζει ο συστηματικός διωγμός και εξολόθρευση των εκτός Ελλάδος ελληνικών κοινοτήτων. Το 1915 βοηθούντος και του Γερμανού στρατηγού Λίμαν φον Σάντερς, 1.500.000 Αρμένιοι εκτοπίζονται και σφαγιάζονται στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Το 1919, που χάρις στην πολιτική του Βενιζέλου η Ελλάδα ευρέθη στο πλευρό των νικητών, επιτυγχάνεται η προσάρτηση της Δυτικής Θράκης και με τη Συνθήκη των Σεβρών (10-8-1920) επιτυγχάνεται η σωτηρία (έστω προσωρινή) των πληθυσμών της Ανατολικής Θράκης και μέρους της Μικράς Ασίας. Τον Μάιο του 1919 αποβιβάζεται ο ελληνικός στρατός στη Σμύρνη, την ίδια δε χρονική περίοδο αποβιβάζεται και ο Κεμάλ από την Πόλη στη Σαμψούντα του Πόντου. Αρχίζει ουσιαστικά η Μικρασιατική εκστρατεία. Επακολουθούν οι εκλογές της 1-11-1920, η εκλογική ήττα του Βενιζέλου, η παλινόρθωση του Κωνσταντίνου, και ο Πόλεμος στη Μικρά Ασία με την καταστροφή τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 1922. Οι ελληνικοί πληθυσμοί της Δυτικής Μικράς Ασίας (αποδεκατισμένοι από τους Κεμαλικούς) αποβιβάζονται στα νησιά και την κατεχόμενη ακόμη από τον ελληνικό στρατό Θράκη. Οι εναπομείναντες ελληνικοί πληθυσμοί του Πόντου και της λοιπής Μικράς Ασίας ευρίσκοντο πλέον στο έλεος των συμμοριών των Τούρκων. Την 13-11-1922 αρχίζει στη Λωζάννη η συνδιάσκεψη για ειρήνη. Μέλημα του Ελληνα διαπραγματευτή Ελ. Βενιζέλου, εκτός των άλλων, ήτο η σωτηρία των εναπομεινάντων στον Πόντο και τη Μικρά Ασία ελληνικών πληθυσμών. Ετσι, πολλούς μήνες πριν υπογραφεί η οριστική Συνθήκη της Λωζάννης την 24-7-1923, επιτυγχάνει συμφωνία την 301-1923, με τον Τούρκο αντιπρόσωπο Ισμέτ Ινονού, για ανταλλαγή των πληθυσμών Ελλάδος - Τουρκίας. Επρόκειτο για πολύ μεγάλη διπλωματική επιτυχία του Ελ. Βενιζέλου, αφού ήδη μεταξύ 1914 και 1922, πληθυσμοί 1.000.000 Ελλήνων είχαν ήδη καταφύγει στην Ελλάδα. Με τη συμφωνία της 30-1-1923, ο Βενιζέλος επέτυχε την παύση των διωγμών (ή έστω να τους περιορίσει) στον Πόντο, την Καππαδοκία και τη Μικρά Ασία, ήτοι κυριολεκτικά έσωσε περίπου 350.000 εναπομεινάντων Ελλήνων. Αλλά επέτυχε και κάτι άλλο, την απομάκρυνση από τη Μακεδονία, την Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου 400.000 Τούρκων. Καθένας αντιλαμβάνεται τι σημαίνει αυτό. Οι 200.000 Ελληνες της Πόλης, που με τη Συνθήκη της Λωζάννης παρέμειναν στην Πόλη, με την πολιτική όλων των τουρκικών κυβερνήσεων περιορίσθησαν στους 2.000 ηλικιωμένους, πριν περάσουν 100 χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης, ενώ οι μουσουλμάνοι (Τουρκογενείς και Πομάκοι) της Δυτικής Θράκης από 80.000, εδιπλασιάσθησαν. Ας μην κρίνουμε την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1923, όταν αγνοούμε του τι προηγήθηκε και του τι επακολούθησε. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ ΕΜΜ. ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ Συνταξιούχος Δικηγόρος - Ιστορικός