«Ηθική της ευθύνης» και εξουσία
Από τις απαρχές του κόσμου ίσχυσε η εξουσία στο γένος των ανθρώπων, χωρίστηκε δηλαδή η ισότιμη φύση σε άρχουσα και αρχόμενη, για να αποτρέπονται με την πειθώ ή τον φόβο η ανωμαλία και η διαίρεση από τις αντικρουόμενες γνώμες και να εξασφαλίζεται η κοινωνική ειρήνη. Εξάλλου, κατά θεμελιώδη αρχή της επιστήμης της κοινωνιολογίας που αντικείμενό της έχει την ερμηνεία και την κατανόηση των αιτιωδών σχέσεων και των αλληλεπιδράσεων των κοινωνικών φαινομένων και του ιστορικού γίγνεσθαι, κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά και πολλώ μάλλον αυτή των ηγετών συνδέεται με κάποιο υποκειμενικό νόημα που τη συγκροτεί και την υπαγορεύει, όταν έρχεται σε επαφή με κάποιο άλλο άτομο.
Αν αυτό που κινεί κάποιον ή αυτό προς το οποίο κινείται είναι ο Θεός, τότε πράττει μόνο το καλό και αν πάσχει γι’ αυτό το αποδέχεται πρόθυμα. Αν, αντιθέτως, κινείται από ή προς τη φύση του δεν θέλει να πράττει το κακό, ούτε να του συμβαίνει το κακό, γιατί είναι ασύμβατο μ’ αυτήν. Αν, στη χειρότερη εκδοχή, η ανθρώπινη συμπεριφορά κινείται από την περιφρόνηση προς τον Θεό, τότε ο άνθρωπος θεοποιεί εαυτόν, κι απ’ αυτήν τη φιλαυτία του, την εμπαθή μητέρα όλων των κακών και των παθών, πηγάζει όλη η δυστυχία του, αλλά και η τυραννική συμπεριφορά του προς τους άλλους. Ποια εξουσία, λοιπόν, μπορούμε να προσδοκούμε στον κόσμο που ζούμε;
Αναμφίβολα, όπως έχουν τα πράγματα, στην ουσία της πολιτικής ζωής και της εξουσίας κυριαρχεί αδυσώπητη πάλη των ατόμων και των λαών, και απέραντη ουτοπία θα ήταν να περιμένουμε από τους ηγέτες μας πράξεις ή συμπεριφορές προσανατολισμένες σε υπέρτατες αξίες και απόλυτους σκοπούς, κοντολογίς στις ηθικές αρχές του Χριστιανισμού ή της Καντιανής ηθικής που βασίζεται στην πρόθεση και το φρόνημα, στη συνείδηση δηλαδή του ενεργούντος υποκειμένου (Gessinnungsethik). Οσο λοιπόν θα γεννιόμαστε και θα πεθαίνουμε δίχως να διαβάζουμε με φιλοπονία το βιβλίο των σφαλμάτων μας, τη συνείδησή μας δηλαδή, η όποια ελπίδα μας για να γίνει το ανέφικτο εφικτό θα χάνεται όπως η σκιά που περνάει, σαν τη λεπτή αύρα που διαλύεται από τη θύελλα, σαν τον καπνό που τον σκορπίζει ο άνεμος, σαν την ανάμνηση μιας μόνο στιγμής, που αμέσως μετά φεύγει.
Αναγκασμένοι, ωστόσο, να ζούμε σε μια κοινωνική συμβίωση, έχουμε την υποχρέωση, ως λαός, να μην αδιαφορούμε, αλλά να κρίνουμε και να εκλέγουμε τους κατάλληλους ηγέτες με κριτήριο την ηθική τους συμπεριφορά, και να επιβάλλουμε κάθε φορά εκείνους που πράττουν με πίστη και αφοσίωση στις υπέρτατες αξίες της αρετής και της δικαιοσύνης, σε κάθε δε περίπτωση εκείνους που προσπαθούν να προβλέπουν και να σταθμίζουν σωστά τις πράξεις τους, να υπολογίζουν τις συνέπειες για την επίτευξη των συγκεκριμένων στόχων και να αναλαμβάνουν κυρίως με πράξεις την όποια ευθύνη τους, εκείνους δηλαδή που διαθέτουν την «ηθική της ευθύνης» (Verantwortnngsethik), όπως ευστόχως την αποκαλεί ο κορυφαίος δάσκαλος της Κοινωνιολογίας, ο Max Weber. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Γ. ΛΕΚΚΑΣ Συν/χος Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω