Η σύγκρουση της ζωής με τη φθορά

Ο «Γατόπαρδος» του Τζουζέπε Τομάζι ντι Λαμπεντούζα περιγράφει δύο αντιθετικούς κόσμους

GIUSEPPE TOMASI DI LAMPEDUSA Ο Γατόπαρδος μτφρ.: Μαρία Σπυριδοπούλου εκδ. Bell

Ενα από τα εμβληματικά μυθιστορήματα, ο «Γατόπαρδος», διατηρεί τη φρεσκάδα και τη γοητεία που ασκεί στον αναγνώστη, όχι μόνο χάρη στην ιστορία του, αλλά και στην ποιητική γλώσσα, η οποία διά των εκφραστικών μέσων, κυρίως με την επιτυχημένη χρήση της μεταφοράς, των υπαινιγμών και των αναγωγών, δημιουργεί ποικίλους αφηγηματικούς κόσμους. Το μοναδικό μυθιστόρημα που έγραψε ο Τζουζέπε Τομάζι ντι Λαμπεντούζα (Παλέρμο 1896-1957), το οποίο εξεδόθη μετά τον θάνατό του, το 1958, καθώς είχε απορριφθεί από δύο εκδότες, είναι κλασικό, μιας και τα θέματά του είναι διαχρονικά.

Η τριτοπρόσωπη αφήγηση αναδιπλώνει την ιστορία του πρίγκιπα Ντον Φαμπρίτσιο ντι Σαλίνα, αρχηγού μιας από τις πιο ισχυρές οικογένειες της Σικελίας, ιδιοκτήτη μεγάλων εκτάσεων, κατά τη διάρκεια ριζικών μεταβολών, πολιτικών και κοι-

Η σύζευξη των ιστορικών γεγονότων με τις ιδέες επιτελείται μέσω αφαιρετικών και πρωτότυπων εικόνων.

νωνικών, που συντελούνται στην ιταλική χερσόνησο την περίοδο η οποία έγινε γνωστή ως Risorgimento. Η φεουδαρχία έχει παρακμάσει και καινούργιες δυνάμεις έρχονται στο προσκήνιο, καθώς ο Γκαριμπάλντι ενώνει τα διάφορα τμήματα της Ιταλίας υπό το σκήπτρο ενός καινούργιου βασιλιά.

Ο Ντον Φαμπρίτσιο αντιλαμβάνεται τις αλλαγές, παρακολουθεί την υποχώρηση της αριστοκρατίας και την επιβολή της αστικής τάξης στα πράγματα. Ψύχραιμα αντιμετωπίζει τις μεταβολές που πραγματοποιούνται πρώτα στην ίδια του την οικογένεια, καθώς η περιουσία του σιγά σιγά εξανεμίζεται, τα παλάτια καταρρέουν και ο γοητευτικός και ευφυής ανιψιός του, χωρίς περιουσία, ερωτεύεται και παντρεύεται την άξεστη και αισθησιακή χωριατοπούλα, την κόρη ενός ισχυρού αστού. Το 1860, οι δεδομένες αλήθειες και οι συνή- θειες βρίσκονται στο μεταίχμιο, ώσπου το καινούργιο αφανίζει το παλιό. Η φεουδαρχία και η αριστοκρατία φθίνουν και οι εκπρόσωποι της αστικής τάξης δίνουν νέα ώθηση στην οικονομία και την κοινωνία. Ο ανιψιός του πρίγκιπα εκμεταλλεύεται τις καταστάσεις και, διορατικός καθώς είναι, επιβάλλεται με τις επιλογές του στο νέο καθεστώς. Διότι γνωρίζει πολύ καλά ότι «αν θέλει κανείς να μείνουν όλα όπως είναι, τότε πρέπει όλα ν’ αλλάξουν…».

Οι περιγραφές του τόπου, του φυσικού τοπίου και του εσωτερικού χώρου των κατοικιών του πρίγκιπα διακρίνονται για το φίνο ύφος, την ακριβή απόδοση των λεπτομερειών που καθιστούν ακόμα πιο ζωντανή την αφήγηση, μέσω και της δημιουργίας των αντιθέσεων. Χαρακτηριστικό, άλλωστε, που επεκτείνεται και στην παράθεση και ολοκλήρωση των ανθρώπινων τύπων. Οι ζυμώσεις και οι συγκρούσεις των δύο εκ διαμέτρου αντίθετων κόσμων αποδίδεται υπαινικτικά, με ποιητική γλώσσα, ενώ η σύζευξη των ιστορικών γεγονότων με τις ιδέες επιτελείται μέσω αφαιρετικών και πρωτότυπων εικόνων. Πρόκειται για την πάλη, όμως, που συντελείται μεταξύ της ζωής και του θανάτου, της ακμής και παρακμής των πραγμάτων, των ανθρώπων, της ομορφιάς. Ακόμα και ο Μπεντικό, ο σκύλος της οικογένειας, συμβολίζει τη σήψη των παλιών αξιών, την εκμηδένιση της ύπαρξης, το τέλος όλων.

Το μυθιστόρημα –αποδόθηκε στη γλώσσα μας αριστοτεχνικά πρώτα από τον Κοσμά Πολίτη, εκδόσεις Διογένης, 1958– ενέπνευσε τον Λουκίνο Βισκόντι, ο οποίος μετέφερε την ατμόσφαιρα παρακμής με απαράμιλλο τρόπο, στην ταινία που σκηνοθέτησε το 1963, με πρωταγωνιστές τους μοναδικούς Μπαρτ Λάνκαστερ, Κλαούντια Καρντινάλε και Αλέν Ντελόν.

Το μυθιστόρημα ενέπνευσε τον Λουκίνο Βισκόντι στην ταινία που σκηνοθέτησε το 1963, με τους Κλαούντια Καρντινάλε και Αλέν Ντελόν.

Το μοναδικό μυθιστόρημα του Τζουζέπε Τομάζι ντι Λαμπεντούζα εξεδόθη μετά τον θάνατό του, το 1958, καθώς είχε απορριφθεί από δύο εκδότες.