Ο μύθος του «ισχυρού ηγέτη»
Τα χρόνια της κρίσης υπάρχει ευρύτατα διαδεδομένη η αντίληψη ότι από την Ελλάδα λείπει «ένας ηγέτης». Πολλοί φαντάζονται τον ιδανικό ηγέτη ως τον καπάτσο μάγκα που έρχεται και παίρνει τον έλεγχο της κατάστασης, αναλαμβάνει την πρωτοβουλία και την ευθύνη, παίρνει το θέμα πάνω του και αρχίζει να αποφασίζει, να διατάζει. Να «ηγείται». Αυτό, βεβαίως, είναι λανθασμένο. Και δεν το λέω εγώ, το λέει κάποιος που έχει μελετήσει το θέμα της πολιτικής ηγεσίας λεπτομερώς τα τελευταία 50 χρόνια, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Αρτσι Μπράουν. Γενικά, όπως γράφει ο Μπράουν στο πολύ καλό βιβλίο του «The Myth of the Strong Leader», τέτοιοι ηγέτες στην καλύτερη περίπτωση καταλήγουν σε πολύ μεγάλα λάθη, και στη χειρότερη σε μεγάλες καταστροφές και αιματοχυσία.
Το βιβλίο του Μπράουν είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για όποιον θέλει να κυβερνήσει μια χώρα ή, εδώ που τα λέμε, και οποιαδήποτε μικρότερη δομή ενός κράτους. Είναι γραμμένο στα αγγλικά, κατά συνέπεια απροσπέλαστο για μεγάλο μέρος του ελληνικού πολιτικού σκηνικού, αλλά οι υπόλοιποι πρέπει οπωσδήποτε να το διαβάσουν. Το βιβλίο παρουσιάζει μια σειρά από παραδείγματα ηγετών που αντιπροσωπεύουν διάφορες μορφές ηγεσίας. Το τελικό συμπέρασμα είναι, φυσικά, το ότι οι καλύτεροι ηγέτες είναι αυτοί που έχουν τουλάχιστον κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά που απαιτούνται (είναι πολλά: ακεραιότητα, ευφυΐα, ευφράδεια, συλλογικό πνεύμα, ευθυκρισία, θέληση να ακούσουν διαφορετικές απόψεις, την ικανότητα να απορροφούν πληροφορίες, ευελιξία, καλή μνήμη, θάρρος, όραμα, ενσυναίσθηση και ακατάβλητη ενεργητικότητα) και, κυρίως, την ικανότητα να πείθουν τους άλλους και να επιτυγχάνουν συναινέσεις. Αυτό το τελευταίο είναι πάρα πολύ σημαντικό γιατί, όπως αποδεικνύει το βιβλίο, οι πραγματικά επιτυχημένοι ηγέτες δεν είναι αυτοί που ξέρουν τι πρέπει να κάνουν και αποφασίζουν για όλα, αλλά αυτοί που ανοίγουν τον δρόμο σε αποφάσεις άλλων και κατορθώνουν να συγκεράσουν απόψεις αντιπάλων. Οι καλοί ηγέτες, όπως τους περιγράφει ο Μπράουν, είναι πιο πολύ διαμεσολαβητές παρά αφεντικά που θέλουν να αποφασίζουν για τα πάντα (και έχει πολλή πλάκα το πόσο κοροϊδεύει τον Τόνι Μπλερ πάνω σ’ αυτό το θέμα). Πολλοί, βεβαίως, θεωρούν ένα πιο ήπιο, χαμηλών τόνων και συναινετικό στυλ διακυβέρνησης πιο «αδύναμο». Αποκαλούν τέτοιους ηγέτες «τεχνοκράτες» ή «διαχειριστές» σκωπτικά.
Ο Μπράουν ορίζει δύο κατηγορίες επιτυχημένης ηγεσίας: Την ηγεσία που επαναπροσδιορίζει (redefining) και την ηγεσία που μεταμορφώνει (transformative). Η πρώτη περιλαμβάνει αυτούς που αλλάζουν την πολιτική ατζέντα, επεκτείνοντας τα όρια του πολιτικά εφικτού. Η δεύτερη περιλαμβάνει αυτούς που αλλάζουν εντελώς το πολιτικό σύστημα και μεταμορφώνουν το οικονομικό ή το πολιτικό πλαίσιο μιας χώρας. Από τους προέδρους των ΗΠΑ τον 20ό αιώνα, για παράδειγμα, δύο ήταν οι «transformative» ηγέτες: ο Φράνκλιν Ρούσβελτ και ο Λίντον Τζόνσον. Στη Μεγάλη Βρετανία ήταν ο Χέρμπερτ Ασκουιθ, ο Κλέμεντ Ατλι και η Μάργκαρετ Θάτσερ. Στη Γερμανία ήταν ο Κόνραντ Αντενάουερ, ο Βίλι Μπραντ και ο Χέλμουτ Κολ. Ακόμα, ο Καρντόσο στη Βραζιλία, ο Ντε Κλερκ στη Νότια Αφρική. Οι μόνοι «redefining» ηγέτες που αναλύει ο Μπράουν είναι πέντε: Ο Γάλλος Σαρλ Ντε Γκωλ, ο Ισπανός Αδόλφο Σουάρεζ, ο Ρώσος Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο Κινέζος Ντενγκ Χσιαοπίνγκ και ο Νοτιοαφρικανός Νέλσον Μαντέλα. Αυτοί ήρθαν και άλλαξαν τις χώρες τους σε θεαματικό βαθμό. Βεβαίως, αναπόφευκτα προκύπτουν ερωτήματα στο μυαλό του Ελληνα αναγνώστη: Οι δικοί μας ηγέτες τις τελευταίες δεκαετίες τι ήταν; Ηταν «redefining» ο Ανδρέας Παπανδρέου; Ηταν «transformative» ο Κων. Καραμανλής; Ο Μπράουν δεν ασχολείται καθόλου με τους δικούς μας, οπότε ο καθένας μπορεί να επιχειρηματολογήσει όπως τον βολεύει. Αλλά η άλλη ερώτηση που έχει ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον, είναι η εξής: Τι είδους ηγέτη χρειάζεται σήμερα η χώρα μας; Χρειάζεται κάποιον που θα επαναπροσδιορίσει τι είναι πολιτικά εφικτό, ή κάποιον που θα μεταμορφώσει ολοσχερώς το πολιτικό ή οικονομικό πρότυπό της; Το σίγουρο είναι πως, πρώτον, καλό θα είναι να ξέρει λίγο αγγλικά για να διαβάσει αυτό το πολύ καλό βιβλίο και δεύτερον, σίγουρα θα είναι κάποιος που στα μάτια του Ελληνα, που θέλει ηγέτη δημαγωγό και φωνακλά, μάγκα, καμπόσο και παντελονάτο, θα μοιάζει λίγο σαν μαλθακός, σαν κουραμπιές, σαν «τεχνοκράτης», «διαχειριστής». Σαν «αδύναμος».