Το σύνδρομο της Ιαπωνίας
Τι ακριβώς συμβαίνει όταν οι προηγμένες οικονομίες παραμένουν προσκολλημένες για πολύ καιρό σε συνθήκες χαμηλών επιτοκίων, γήρανσης του πληθυσμού και στάσιμης παραγωγικότητας; Ενα τέτοιο παράδειγμα προσφέρει η Ιαπωνία, εφόσον δείχνει ποιος είναι ο αντίκτυπος όλων των παραπάνω στις τράπεζες. Η ανάλυσή μας λέει ότι μπορεί να υπάρξουν και πολύ ευρύτερες συνέπειες για ασφαλιστικές επιχειρήσεις, συνταξιοδοτικά ταμεία, καθώς και οίκους διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων. Ισως κανείς να αντιτείνει ότι το συγκεκριμένο σενάριο της νοσούσης οικονομίας έχει γίνει πραγματικότητα. Ούτως ή άλλως, η ανάπτυξη και τα επιτόκια παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Το ερώτημα που ανακύπτει είναι αν οι μετά την κρίση συνθήκες υποδηλώνουν προσωρινή απομάκρυνση από τον αναπτυξιακό ρυθμό που είχαμε συνηθίσει μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ή αν διαμορφώνουν ένα νέο μοντέλο. Aνεξαρτήτως της πρόσφατης αύξησης στις αποδόσεις των μακροπρόθεσμων ομολόγων σε ορισμένες προηγμένες οικονομίες, η εμπειρία της Ιαπωνίας φανερώνει ότι δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι αν η έξοδος από την παγίδα της χαμηλής ανάπτυξης με χαμηλά επιτόκια είναι επικείμενη ή μόνιμη. Στο δεύτερο κεφάλαιο της φετινής Εκθεσης Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας του ΔΝΤ εξετάζεται ο ενδεχόμενος αντίκτυπος μιας παρατεταμένης περιόδου στασιμότητας. Σε έναν βαθμό οι επιπτώσεις της έχουν γίνει εμφανείς. Η καμπύλη αποδόσεων, δηλαδή η διαφορά μεταξύ των βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων επιτοκίων, έχει γίνει επίπεδη. Για τις τράπεζες, οι οποίες σε μια γενική θεώρηση δανείζονται χρήματα σχετικά φθηνότερα για μικρές περιόδους και δανείζουν ακριβότερα για μακρές περιόδους, αυτό σημαίνει μειωμένα έσοδα. Συνήθως, οι τράπεζες δυσκολεύονται να περιορίσουν το επιτόκιο καταθέσεων κάτω του μηδενός, οπότε τα χαμηλότερα επιτόκια συμπιέζουν τα περιθώρια κερδών. Τι ακριβώς σημαίνει το σενάριο της μακροπρόθεσμης στασιμότητας; 1. Οι μικρότερες τράπεζες, που στηρίζονται στις καταθέσεις και δεν έχουνε μεγάλη διαφοροποίηση δραστηριοτήτων, θα δεχθούν το σοβαρότερο πλήγμα και πιθανώς θα αναγκαστούν να ελαττώσουν τα κόστη υπέρ της διατήρησης των κερδών. Σε επόμενο στάδιο ίσως οδηγηθούν είτε σε συγχώνευση είτε σε χρεοκοπία. 2. Οι μεγαλύτερες τράπεζες ενδεχομένως να διαφοροποιήσουν τις δραστηριότητές τους εκτός συνόρων και να αναζητήσουν νέες και επικερδείς αναδυόμενες αγορές. 3. Οι ασφαλιστικές εταιρείες, επίσης, βλέπουν να απειλούνται τόσο τα κέρδη τους όσο και το αξιόχρεό τους. Τα περιουσιακά τους στοιχεία ή οι επενδύσεις, λόγου χάριν, σε ομόλογα είναι πολλές φορές βραχύτερης διάρκειας από τις υποχρεώσεις τους ή τα ασφαλιστήρια συμβόλαια. Αυτό σημαίνει ότι ίσως πρέπει να επενδύσουν εκ νέου αξιόγραφα, που έχουν λήξει, προσβλέποντας σε χαμηλότερες αποδόσεις, ενώ συνεχίζουν να είναι γενναιόδωρες στις εξαγορές συμβολαίων. Ως αποτέλεσμα όλων αυτών ίσως υποχρεωθούν να προχωρήσουν σε αύξηση κεφαλαίου. 4. Τα συνταξιοδοτικά ταμεία, ακριβώς όπως και οι ασφαλιστικές εταιρείες, χρειάζονται περισσότερα κεφάλαια. Επιπροσθέτως, πρέπει να μειώσουν τις συντάξεις σε μακροπρόθεσμο ορίζονται. Και, τέλος, οι διαχειριστές περιουσιακών στοιχείων θα δουν να αυξάνεται το μερίδιο αγοράς τους, όσο περισσότεροι άνθρωποι επενδύουν τις συνταξιοδοτικές αποταμιεύσεις τους σε μετοχές, αμοιβαία κεφάλαια και ομόλογα. Ενδεχομένως, επίσης, να αποσπάσουν δραστηριότητες από τις ασφαλιστικές εταιρείες. Κι αυτό γιατί όσοι αποταμιεύουν με ορίζοντα την εποχή που θα λαμβάνουν σύνταξη, αναζητούν εναλλακτικές επιλογές έναντι των προϊόντων με χαμηλότερες αποδόσεις, όπως οι ολοκληρωμένες ασφάλειες ζωής.
Οι μεγαλύτερες τράπεζες ενδεχομένως να διαφοροποιήσουν τις δραστηριότητές τους εκτός συνόρων και να αναζητήσουν νέες, επικερδείς, αναδυόμενες αγορές.