Ο κύκλος των χαμένων αξιολογήσεων
«Το μέγεθος της εκταμιευόμενης δόσης θα καλύψει τις χρηματοδοτικές ανάγκες μέχρι την επόμενη αξιολόγηση, που θα μπορούσε κανείς ρεαλιστικά να περιμένει ότι θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος Οκτωβρίου - αρχές Νοεμβρίου».
Ηταν πέρυσι τον Ιούνιο όταν με αυτά τα λόγια στην Εκθεση Συμμόρφωσης η γενική διεύθυνση Οικονομικών Υποθέσεων της Κομισιόν όριζε το χρονοδιάγραμμα του τρίτου μνημονίου. Η πρώτη αξιολόγηση είχε μόλις ολοκληρωθεί. Η δεύτερη «ρεαλιστικά» θα έκλεινε το αργότερο αρχές Νοεμβρίου του 2016. Ο «ρεαλισμός» της Κομισιόν έπεσε έξω τουλάχιστον έξι μήνες. Τουλάχιστον, γιατί η εκκρεμότητα της δεύτερης αξιολόγησης τυπικά είναι ακόμη ανοιχτή.
Το ίδιο είχε συμβεί και με την πρώτη αξιολόγηση, η διαπραγμάτευση για την οποία ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2015. Μέχρι τότε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, αναβαπτισμένη στην κάλπη του Σεπτεμβρίου, έτρεχε ακόμη να καλύψει τα προαπαιτούμενα της δόσης που είχε προβλεφθεί με τη σύναψη του τρίτου μνημονίου.
Η αντιπολίτευση χρεώνει τις μεγάλες καθυστερήσεις στην αμφιθυμία της κυβέρνησης και τη διαπραγματευτική της ανεπάρκεια. Ομως, αν ανατρέξει κανείς στο παρελθόν της μνημονιακής Οδύσσειας, διαπιστώνει ότι το πρόγραμμα σπάνια εξελίχθηκε χωρίς καθυστερήσεις και ασυνέχειες.
Ανεξαρτήτως του ποιος κυβερνά, ο ρυθμός υλοποίησης του προγράμματος ακολουθεί το ρεύμα του πολιτικού χρόνου. Τα μεγάλα κενά μπορούν εύκολα να αντιστοιχιστούν σε περιόδους πολιτικής αστάθειας – περιόδους στις οποίες οι κυβερνήσεις στην Αθήνα έμπαιναν σε φάση κλυδωνισμού.
Ετσι, οι τρεις πρώτες αξιολογήσεις του πρώτου μνημονίου κλείνουν στην ώρα τους –όπως είχαν προβλεφθεί με τις ανά τρίμηνο επισκέψεις της τρόικας– όσο η κυβέρνηση Παπανδρέου διατηρεί τα ερείσματά της. Η εικόνα αλλάζει τον Ιούνιο του Μεσοπρόθεσμου, που η κυβερνητική πλειοψηφία αποσταθεροποιείται, εντός κι εκτός Κοινοβουλίου.
Την ίδια αναλογία βρίσκει κανείς και στην περίοδο της κυβέρνησης Σαμαρά. Η πρώτη αξιολόγηση μετά τις εκλογές του 2012 κλείνει με μεγάλη καθυστέρηση, καθώς η τρικομματική έπρεπε πρώτα να βρει την εσωτερική της ισορροπία και μετά να βρει κοινή γλώσσα με τους δανειστές. Ο επιπλέον λόγος που επικαλούνται σήμερα στελέχη που μετείχαν τότε στη διαπραγματευτική ομάδα είναι ότι «έπρεπε να κλείσουμε ένα βουνό μέτρα, που ξεπερνούσαν το 6% του ΑΕΠ». Ο χρόνος ήταν αναγκαίος όχι μόνο πολιτικά, αλλά και τεχνικά. Επειτα από αυτό τον πρώτο κάβο, το πρόγραμμα τρέχει ομαλά, σχεδόν με ακρίβεια τριμήνου.
Τότε, ανασταλτικός παράγοντας δεν ήταν μόνο το πολιτικό κλίμα. Ηταν κυρίως η διαφωνία της Αθήνας με το ΔΝΤ για το πώς είχε πραγματικά η δημοσιονομική κατάσταση. Το Ταμείο ζητούσε μέτρα για να καλυφθεί το δημοσιονομικό κενό που, όπως φάνηκε όταν οριστικοποιήθηκε η αποτύπωση του 2013, δεν υπήρχε. Αυτό είναι και το μόνο παράδειγμα «καλοήθους» καθυστέρησης – καθυστέρησης που εκ των υστέρων αποδείχτηκε επωφελής για την ελληνική πλευρά, καθώς το ΔΝΤ αναγκάστηκε να υποχωρήσει.
Είναι ένα επιχείρημα που προσπάθησε να επικαλεστεί και η σημερινή κυβέρνηση, καταγγέλλοντας τις εκτιμήσεις του Ταμείου ως υπερβολικά απαισιόδοξες. Η μεγάλη διαφορά είναι ότι στην παρούσα φάση ο ρυθμός ανάπτυξης ήταν πολύ πιο αδύναμος απ’ ό,τι είχε προβλεφθεί.
Το τελευταίο τρίμηνο του 2016 το ΑΕΠ συρρικνώθηκε αντί να αυξηθεί. Η φορά από την προηγούμενη χρονιά ήταν αρνητική – αυτό που οι οικονομολόγοι λένε κακό «carry-over». Με την καθυστέρηση στη διαπραγμάτευση χάθηκε και το πρώτο τρίμηνο του 2017. Πρόκειται, σύμφωνα με έμπειρη πηγή, για ένα μεγάλο βάρος που, «παρότι δεν το συζητάμε, ήδη το κουβαλάμε».
Οπως δείχνει μια αναδρομή στη μνημονιακή Οδύσσεια, το πρόγραμμα σπάνια εξελίχθηκε χωρίς καθυστερήσεις και ασυνέχειες.