Η Τουρκία γυρίζει σελίδα με το αυριανό δημοψήφισμα
Οποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα, ο Ερντογάν θα προεδρεύει μιας πολύ διαφορετικής χώρας
Στις κάλπες καλούνται αύριο 58 εκατ. Τούρκοι ψηφοφόροι προκειμένου να εγκρίνουν ή να απορρίψουν την προτεινόμενη συνταγματική αναθεώρηση για τη μετατροπή του πολιτεύματος από κοινοβουλευτική δημοκρατία σε ισχυρά προεδρικό σύστημα. Για την κυβερνώσα πλειοψηφία του ισλαμικού ΑΚΡ και του εθνικιστικού ΜΗΡ, η Τουρκία χρειάζεται ένα «ισχυρό κράτος» κι έναν «ισχυρό πρόεδρο» ώστε να θωρακιστεί απέναντι σε πραξικοπηματίες, τρομοκράτες και εξωτερικούς εχθρούς που την περικυκλώνουν. Για τους επικριτές του Ταγίπ Ερντογάν, ο Τούρκος πρόεδρος θεμελιώνει ένα προσωποπαγές, απολυταρχικό καθεστώς, συρρικνώνοντας την αυτονομία της Βουλής και της Δικαιοσύνης. Και οι μεν και οι δε θα συμφωνήσουν ότι η χώρα βρίσκεται στο κατώφλι μιας ιστορικής πολιτειακής αλλαγής, συγκρίσιμης σε σημασία με την κατάργηση του σουλτανάτου από τον Κεμάλ Ατατούρκ, το 1924, και την καθιέρωση του πολυκομματισμού, το 1946.
Η συνισταμένη των πιο πρόσφατων και πιο σοβαρών δημοσκοπήσεων έδινε στο «Ναι» προβάδισμα της τάξης του 48%-52% έναντι του «Οχι». Σε αντίθεση με τις έντεκα προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις, όπου όλοι προέβλεπαν λιγότερο ή περισσότερο άνετη νίκη του Ερντογάν, όπως και έγινε, αυτή τη φορά η ομίχλη της αβεβαιότητας δεν διαλύθηκε ούτε στην τελική ευθεία της προεκλογικής εκστρατείας. Σημαντικό ποσοστό ψηφοφόρων του ΑΚΡ και ακόμη μεγαλύτερο εκείνων του ΜΗΡ φαίνεται να μην έχει πεισθεί για την αναγκαιότητα της συνταγματικής μεταρρύθμισης.
Η αντιπολίτευση του κεμαλικού CHP και του φιλοκουρδικού HDP (η ηγεσία του οποίου βρίσκεται στη φυλακή) υπολογίζει σε «βουβό ρεύμα» υπέρ του «Οχι», ιδίως στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα, το οποίο δεν εκφράζεται εύκολα λόγω της ατμόσφαιρας εκφοβισμού που έχει δημιουργήσει η κυβέρνηση. Ωστόσο η ηγεσία του ΑΚΡ εμφανίζεται βέβαιη για μια άνετη νίκη. Την αισιοδοξία της ενισχύει το γεγονός ότι οι Τούρκοι της διασποράς, που αριθμούν περί τα τρία εκατομμύρια ψηφοφόρους, προσήλθαν σε ασυνήθιστα υψηλά ποσοστά στις κάλπες (οι οποίες, στην περίπτωσή τους, άνοιξαν από τα τέλη Μαρτίου). Οι πρόσφατες απαγορεύσεις προεκλογικών συγκεντρώσεων, με τη συμμετοχή Τούρκων πολιτικών, σε Γερμανία και Ολλανδία, όπως και η οξεία αντιπαράθεση των κυβερνήσεών τους με τον Ερντογάν, χαρακτηρίστηκαν από τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου «ανέλπιστο δώρο» στο στρατόπεδο του «Ναι». Κάποιο ρόλο θα παίξει η δέσμη φιλολαϊκών μέτρων στην προεκλογική περίοδο (εκπτώσεις για αγορές οικιακού εξοπλισμού, άτοκα δάνεια σε χαμηλοεισοδηματίες και μικρές επιχειρήσεις), όπως και η έντονη μεροληψία των μέσων ενημέρωσης υπέρ του ΑΚΡ.
Βέβαιος νικητής της αναμέτρησης είναι η πολιτική πόλωση. Προεκλογικά, ο Ταγίπ Ερντογάν στιγμάτισε την κεμαλική αντιπολίτευση και όλους τους υποστηρικτές του «Οχι» ως «αντικειμενικά» σύμμαχους του πραξικοπηματία Γκιουλέν, των Κούρδων «τρομοκρατών» και των τζιχαντιστών. Από την πλευρά του, ο ηγέτης του CHP Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου κατηγόρησε ευθέως τον Ερντογάν ότι ήξερε για το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου, αλλά το άφησε να εξελιχθεί ώστε να το εκμεταλλευθεί στη συνέχεια. Δήλωσε μάλιστα ότι διαθέτει «μυστικό φάκελο» ο οποίος στηρίζει τις βαριές καταγγελίες του. Η συνέχεια από τη Δευτέρα, ενόψει των δικών για το αποτυχημένο πραξικόπημα, αναμένεται άκρως ενδιαφέρουσα.
Η επόμενη μέρα
Εάν επικρατήσει το «Ναι», όπως προεξοφλούν οι περισσότεροι, η κυβερνώσα πλειοψηφία θα ξεκινήσει μια μαραθώνια διαδικασία αναθεώρησης βασικών νόμων ώστε το νέο πολιτειακό σύστημα να τεθεί σε εφαρμογή μετά τις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές του 2019. Σε περίπτωση επικράτησης του «Οχι», ο Ταγίπ Ερντογάν θα έχει υποστεί το μεγαλύτερο ηθικό και πολιτικό πλήγμα στα 14 χρόνια της εξουσίας του και η πίεση από τα πιο μετριοπαθή στοιχεία του ΑΚΡ (Γκιουλ, Αρίντς κ.ά.) θα ενισχυθεί. Δεν αποκλείεται, σε αυτή την περίπτωση, να προσφύγει σε πρόωρες εκλογές, υπολογίζοντας ότι η διάσπαση του MHP και η ημιπαρανομία του HDP θα επιτρέψουν στο ΑΚΡ να συγκεντρώσει ευρύτατη πλειοψηφία, ίσως και τέτοια που θα κάνει δυνατή τη συνταγματική αναθεώρηση από την επόμενη Βουλή.
Σε ό,τι αφορά τις σχέσεις της Τουρκίας με την Ε.Ε., οι αισιόδοξοι θέλουν να ελπίζουν ότι, εάν επικρατήσει το «Ναι», ένας πιο χαλαρός Ερντογάν θα ακολουθήσει πραγματιστική γραμμή επαναπροσέγγισης. Για την ώρα, τίποτα δεν φαίνεται περισσότερο αμφίβολο. Από τη μια πλευρά, η θωράκιση ενός αυταρχικού συστήματος και η επαπειλούμενη επαναφορά της θανατικής ποινής θα απομακρύνουν ακόμη περισσότερο την Τουρκία από το κοινοτικό κεκτημένο της Κοπεγχάγης. Από την άλλη, οι τοξικές δηλώσεις Ερντογάν περί «ναζιστικής» συμπεριφοράς ευρωπαϊκών κυβερνήσεων δηλητηρίασαν σε τέτοιο βαθμό την ατμόσφαιρα ώστε, ακόμη κι αν το θελήσει, δύσκολα θα βρει πρόθυμους παρτενέρ στο ορατό μέλλον.
Η συνισταμένη των πιο πρόσφατων και πιο σοβαρών δημοσκοπήσεων έδινε στο «Ναι» προβάδισμα της τάξης του 48%-52% έναντι του «Οχι».