Η Τουρκία στον ανεμοστρόβιλο Ερντογάν
Με το αυριανό δημοψήφισμα που θα κρίνει εάν ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα καταστεί παντοδύναμος πρόεδρος έως το 2029, η Τουρκία εισέρχεται σε παρατεταμένη κρίση, με άγνωστες συνέπειες για την ίδια, για την Ελλάδα και για την ευρύτερη περιοχή. Το συμπέρασμα αυτό είναι αναπόφευκτο. Εδώ και περίπου δύο χρόνια –από τις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου του 2015, στις οποίες το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) έχασε την πλειοψηφία–, ο κ. Ερντογάν επένδυσε στη βία και στην πόλωση για να συσπειρώσει το κόμμα και να επανακτήσει ψηφοφόρους που, μέσα στην ξαφνική αναταραχή, αναζητούσαν την ασφάλεια «ισχυρού ανδρός». Εκτοτε, εκατοντάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε τρομοκρατικές επιθέσεις, σε στρατιωτικές επιχειρήσεις και σε συγκρούσεις μεταξύ δυνάμεων ασφαλείας και Κούρδων αυτονομιστών. Μετά την απόπειρα πραξικοπήματος, πάνω από 47.000 φυλακίστηκαν (μεταξύ αυτών περίπου 120 δημοσιογράφοι), ενώ πάνω από 100.000 απολύθηκαν από τον δημόσιο τομέα (δικαστές, καθηγητές πανεπιστημίου, δάσκαλοι κ.ά.).
Εχει χυθεί πολύ αίμα, έχουν καταστραφεί πολλές ζωές για να μπορεί ο πρόεδρος να κάνει πίσω. Η επικράτησή του θα εξαρτηθεί από τη συντήρηση της βίας και της πόλωσης. Εξάλλου, είχε πολλές ευκαιρίες για να επιδιώξει τη συμφιλίωση, να λειτουργήσει ως ηγέτης όλων των πολιτών της Τουρκίας. Επέλεξε, όμως, να θέσει τέλος στην ειρηνευτική διαδικασία με τους Κούρδους αυτονομιστές· αδιαφόρησε για την ανάπτυξη και δράση ισλαμιστών τρομοκρατών εκτός και εντός Τουρκίας· προσέβαλε τα μέλη της μειονότητας των Αλεβιτών δίνοντας στη νέα γέφυρα του Βοσπόρου το όνομα σουλτάνου που έσφαξε τους προγόνους τους· επιδόθηκε σε ανερμάτιστη εξωτερική πολιτική, φέρνοντας την Τουρκία σε αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ, τη Ρωσία, το Ισραήλ και σχεδόν όλους τους γείτονές της. Στο εσωτερικό, πολέμησε αντιπάλους και διαφωνούντες (δυνάμει και κατά φαντασίαν), με τέτοιο μένος, που είναι φανερό ότι ο Τούρκος πρόεδρος δεν ενδιαφέρεται ούτε για το δίκαιο ούτε για τον διαχωρισμό εξουσιών και το κράτος δικαίου. Για να συμμαχήσει με τους Γκρίζους Λύκους (τους οποίους έχει ανάγκη για το δημοψήφισμα), «πάντρεψε» τον ακραίο εθνικισμό με τον συντηρητικό θρησκευτικό χώρο – γεγονός που θα δηλητηριάσει περαιτέρω την πολιτική στην Τουρκία και θα την εμποδίσει να επιδιώξει βελτίωση στις σχέσεις της με γείτονες και με τους εντός και εκτός συνόρων Κούρδους.
Στο εσωτερικό, ο κ. Ερντογάν έχει απόλυτη ανάγκη την πόλωση και τη σύγκρουση για να συσπειρώνει τους οπαδούς του και να τρομάζει αντιπάλους. Στις εξωτερικές σχέσεις, οι εντάσεις με γείτονες ενισχύουν τη συμμαχία με τους εθνικιστές. Ετσι, οι εντάσεις με τις ΗΠΑ, με ευρωπαϊκές χώρες, με τους Κούρδους της Συρίας και με την Ελλάδα ενισχύουν τον κ. Ερντογάν στο εσωτερικό. (Οι εναλλαγές μεταξύ έχθρας και λυκοφιλίας με τη Ρωσία είναι άλλο κεφάλαιο που αποδεικνύει το απρόβλεπτο και αλλοπρόσαλλο της τουρκικής πολιτικής σήμερα). Ο κ. Ερντογάν είναι παγιδευμένος σε όλα τα μέτωπα: η Ρωσία και οι ΗΠΑ έφτασαν στο σημείο να συνεργάζονται με τους Κούρδους της Συρίας, παρά τις ζωηρές διαμαρτυρίες της Αγκυρας, ενώ οι σχέσεις της Τουρκίας με σημαντικές ευρωπαϊκές χώρες, όπως Γερμανία και Ολλανδία, είναι πολύ τεταμένες. Οσον αφορά Ελλάδα και Κύπρο, ο κ. Ερντογάν και φίλοι του κομπάζουν με παιδαριώδεις απειλές να ρίξουν τους Ελληνες στη θάλασσα κ.λπ. Η βελτίωση σχέσεων απαιτεί υποχώρηση από ακραίες θέσεις – επισείοντας τον κίνδυνο να προκαλέσει αντιδράσεις από οπαδούς του κ. Ερντογάν που έχουν εθιστεί πλέον στις ακρότητες.
Εάν το δημοψήφισμα είναι θετικό για τον Τούρκο πρόεδρο, θα οδηγήσει σε τέτοια συγκέντρωση εξουσιών στα χέρια ενός ανθρώπου, που είναι αμφίβολο εάν η χώρα θα μπορέσει να λειτουργήσει στον σύγχρονο κόσμο. Ηδη, η οικονομία πλήττεται από τις δηλώσεις και αποφάσεις του πρόεδρου και από την υπονόμευση θεσμών όπως η κεντρική τράπεζα. Οταν ο κ. Ερντογάν θα μπορεί να επιβάλλει τη θέλησή του σε όλους τους τομείς, και θα πιστώνεται ο ίδιος κάθε επιτυχία αλλά και θα χρεώνεται κάθε αποτυχία, θα αναγκαστεί να γίνεται ολοένα πιο αυταρχικός. Θα γνωρίζει ότι όταν δεν υπάρχουν θεσμικές δικλίδες για τη λαϊκή δυσαρέσκεια, μόνο η βία θα μπορεί να συγκρατήσει τις αντιδράσεις του λαού.
Είτε κερδίσει το «Ναι» είτε το «Οχι» αύριο, το μόνο που θα απασχολεί τον κ. Ερντογάν είναι ότι απ’ εδώ και πέρα ο ίδιος δεν μπορεί να αποτολμήσει καμία ενέργεια που θα έχει ως ενδεχόμενη συνέπεια την ήττα. Αυτό ίσως τον συνετίσει σε κάποιο βαθμό και σε σχέση με την Ελλάδα. Το άμεσο παρελθόν, όμως, μας προϊδεάζει ότι η πολιτική του κ. Ερντογάν είναι να ρίχνει ζαριές με ολοένα μεγαλύτερο ρίσκο.