«Ναι» ή «Οχι», ο Ερντογάν θα παραμείνει
Οεξελίξεις στην Τουρκία είχαν πάντα τον αντίκτυπό τους στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και με αυτή την έννοια είναι απόλυτα λογικό το αυριανό δημοψήφισμα στη γειτονική χώρα να ενδιαφέρει ιδιαίτερα και τη δική μας. Οχι αναγκαία σε επίπεδο πολιτών, που η συντριπτική πλειοψηφία τους πιθανότατα δεν γνωρίζει και δεν ενδιαφέρεται να μάθει για όσα συμβαίνουν στην Αγκυρα, την Κωνσταντινούπολη, ή το Ντιγιαρμπακίρ, αλλά και γενικότερα έξω από τα δικά μας σύνορα. Σίγουρα όμως πρέπει να ενδιαφέρει την κυβέρνηση, την πολιτική τάξη, τη στρατιωτική ηγεσία, τους οικονομικούς παράγοντες και μία «ελίτ» που γνωρίζει πολύ καλά ότι η Ελλάδα είναι καταδικασμένη να ζει δίπλα στην Τουρκία. Ακόμη και χωρίς να ληφθούν υπ’ όψιν τα γνωστά προβλήματα που διαχρονικά δοκιμάζουν τις σχέσεις Αθήνας και Αγκυρας.
Η Τουρκία ποτέ δεν ήταν υπόδειγμα χώρας με στέρεους δημοκρατικούς θεσμούς. Η κοσμική μεταρρύθμιση του Κεμάλ και η προσπάθεια ένταξης της χώρας στον δυτικό κόσμο –επειδή το «οικόπεδο» είναι τεράστιας γεωστρατηγικής σημασίας– δημιούργησαν ένα φαινομενικά δυτικότροπο καθεστώς, χωρίς διάρκεια δημοκρατικής ομαλότητας. Κυρίως όμως δεν άλλαξε τη νοοτροπία του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού πέρα από τα δυτικά παράλια και η χώρα παρέμεινε αμφιρρέπουσα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Αυτό αποδείχθηκε πανηγυρικά από την αναρρίχηση του Ερντογάν στην εξουσία και τις εξελίξεις που ακολούθησαν. Αναμενόμενες σε μεγάλο βαθμό, αφού η πολιτική κυριαρχία του βασίστηκε στο θρησκευτικό συναίσθημα
ι πολιτικές
του λαού του, το οποίο και συνεχώς χρησιμοποιεί. Η πρόσφατη δήλωσή του ότι «προτιμά τον θάνατο, παρά την ομηρία στα χέρια των απίστων» είναι χαρακτηριστική.
Είναι γνωστό ότι με το δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου ο Ερντογάν επιδιώκει να αλλάξει το πολίτευμα της χώρας του συγκεντρώνοντας στο πρόσωπο του προέδρου –δηλαδή στο δικό του– αυξημένες αρμοδιότητες και εξουσίες. Θέλει να μετατρέψει την κοινοβουλευτική δημοκρατία σε προεδρική δημοκρατία, αλλά ουσιαστικά σε απολυταρχικό πολίτευμα με εθνοθρησκευτικό σουνιτικό υπόβαθρο, χωρίς όμως τους μουλάδες να έχουν εμφανή ρόλο στην πολιτική σκηνή, τουλάχιστον προς το παρόν, όπως συμβαίνει στο διπλανό σιιτικό Ιράν. Δεν τίθεται πρώτη φορά προς συζήτηση το θέμα της προεδρικής δημοκρατίας στην Τουρκία, το καινούργιο είναι οι απολυταρχικές εξουσίες με τις οποίες θα περιβληθεί ο πρόεδρος. Με το «Ναι» στο δημοψήφισμα, ως πρόεδρος ο Ερντογάν θα μπορεί να παραμείνει στον θώκο του μέχρι το 2029 και να διορίζει ή να παύει υπουργούς και δικαστικούς, έχοντας ταυτόχρονα αποφασιστικό λόγο στην κατάρτιση των προϋπολογισμών.
Θα είναι έκπληξη πρώτου μεγέθους αν υπερισχύσει το «Οχι» στο αυριανό δημοψήφισμα. Με τον έλεγχο που ασκεί επί των πάντων και με το τεράστιο κύμα των διώξεων που έχει εξαπολύσει μετά την αμφιλεγόμενη απόπειρα πραξικοπήματος του περασμένου καλοκαιριού, ο Ερντογάν δεν φαίνεται διατεθειμένος να επιτρέψει κάτι τέτοιο. Φυσικά, αν συμβεί θα έχει τη σημασία του, καθώς θα ερμηνευθεί σαν απόρριψη του ιδίου και ανάλογης, έστω μι- κρότερης, σημασίας θα είναι αν συγκεντρώσει υψηλό ποσοστό. Η αντίσταση και η αντίδραση στα σχέδιά του θα εμφανίσουν ένα συγκεκριμένο αξιοσημείωτο μέγεθος που κανείς δεν ξέρει ποιες διαστάσεις θα λάβουν στη συνέχεια. Από την άλλη πλευρά, είναι απόλυτα σίγουρο ότι ακόμη και αν ηττηθεί, ο Ερντογάν δεν θα εγκαταλείψει την εξουσία. Θα συνεχίσει να την ασκεί όπως τώρα, παρατείνοντας την «κατάσταση έκτακτης ανάγκης», αν και σε αυτή την περίπτωση οι καταγγελίες ότι συμπεριφέρεται σαν δικτάτορας θα πάρουν και τυπική υπόσταση.
Το βασικό ερώτημα, που αφορά ιδιαίτερα και την Ελλάδα, είναι πώς θα λειτουργεί ο Ερντογάν στην εξωτερική πολιτική –η εσωτερική είναι δεδομένη με τις υπερεξουσίες που πλέον θα του παρέχει το Σύνταγμα– σαν απόλυτος πρόεδρος (κατά το απόλυτος μονάρχης). Είναι γνωστό ότι η Τουρκία μαστίζεται από προβλήματα πρώτου μεγέθους, η οικονομία παραπαίει λόγω αυτών των προβλημάτων, το Κουρδικό απειλεί την ενότητα της επικράτειας, οι σχέσεις του με όλες τις όμορες χώρες είναι από ψυχρές έως πολύ κακές, η Ευρώπη, οι ΗΠΑ και η Ρωσία τον αντιμετωπίζουν με μεγάλη καχυποψία, φρόντισε μόνος του να ανεβάσει πολύ υψηλά τους τόνους. Για να ξεφύγει, ή έστω να ελιχθεί ανάμεσα στα τόσα προβλήματα, πρέπει να καταφύγει σε μια πολιτική κατευνασμού προς πολλές κατευθύνσεις, ενώ ταυτόχρονα είναι υποχρεωμένος να διατηρεί υψηλά το εθνοθρησκευτικό φρόνημα και συσπειρωμένους τους οπαδούς του. Καθόλου εύκολο και γι’ αυτό η γειτονιά θα παραμείνει επικίνδυνη.