Από το δημόσιο στο ιδιωτικό

Αμφιταλαντεύομαι ανάμεσα σε δύο έργα. Το πρώτο, μια «επιτύμβια στήλη νέας γυναίκας που παρίσταται βυθισμένη στον πόνο του πρόσφατου θανάτου. Απέναντι η θεραπαινίδα με έναν τεράστιο κάλαθο, αναφορά στη χαμένη καθημερινότητα. Εργο ενός καλού εργαστηρίου, περί το 380 π.Χ. Από το βόρειο νεκροταφείο του Πειραιώς στην οδό Θηβών». Το δεύτερο, ένα «αγαλμάτιο κούρου από το ιερό της Αφαίας της Αίγινας, σπάνιο δείγμα της αρχαϊκής πλαστικής της νήσου. Χρονολογείται λίγο πριν από τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ.». Κανένα από τα δύο δεν ανήκει στην documenta 14. Ή μήπως «ανήκει»; Εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά.

Είναι Κυριακή πρωί, οι ξένοι επισκέπτες αρκετοί (του πολιτιστικού τουρισμού κυρίως), η, χωρίς ενδιαφέρον, περφόρμανς βρίσκεται σε εξέλιξη. Παρ’ όλα αυτά, η κυκλοφορία των χορευτών ανάμεσα στον κόσμο και η «δράση» που αναπτύσσουν με τα εκθέματα του μουσείου είναι διακριτικές. Είναι η τρίτη ημέρα που περιπλανιέμαι στην πόλη της documenta 14 και η διάθεσή μου έχει τόσες αυξομειώσεις ώστε δεν αφήνει περιθώριο για ψύχραιμη εκτίμηση. Βέβαια, είναι μόνον η αρχή. Εχου- με τρεις μήνες μπροστά μας.

Προηγήθηκαν επισκέψεις μου στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και στο Ωδείον Αθηνών, που είναι και οι ναυαρχίδες της διοργάνωσης. Ομως, τώρα, βρίσκομαι σε έναν ναρκωμένο και παρηκμασμένο Πειραιά –τουλάχιστον στη διαδρομή του ακολουθώ– καμία βοή δεν με ακολουθεί, περπατώ με «συντροφιά» μια επιτύμβια στήλη και έναν κούρο.

Προορισμός: Μοσχάτο

Το Μοσχάτο, στη βιομηχανική περιοχή του, είναι ο επόμενος προορισμός: Αρχιμήδους 15. Νέκρα τριγύρω. Παλιές αποθήκες και βιοτεχνίες, που λειτουργούν ή είναι ανενεργές, και στη γωνία δύο μικρά, χαμηλά, οικήματα με κόσμο που κινείται χαμηλότονα. Στο πρώτο, ο διεθνής Ινδός καλλιτέχνης Νίκχιλ Τσόπρα σχεδιάζει «μια γραμμή στο τοπίο». Με πηλό απλώνει κύματα στους τοίχους, πλάθει μικρά, ασύμμετρα κεφάλια τα οποία ενθέτει ή αποθέτει. Κοιμάται εκεί, με στρώμα στο δάπεδο. Εχει δίπλα του μια βαλίτσα. Η εγκατάσταση-περφόρμανς ολοκληρώθηκε μέσα σε τρεις ημέρες, το βράδυ της Κυριακής. Αρχές Μαΐου θα ξεκινήσει ένα οδικό ταξίδι, διασχίζοντας την Ανατολική Ευρώπη, με προορισμό το Κάσελ. Στο διπλανό οίκημα, ο χώρος πλή- ρως ανακαινισμένος, βιομηχανικής αισθητικής, μοσχοβολάει σαπούνι. Η Νιγηριανή καλλιτέχνις Οτομπονγκ Νκάνγκα «αποζητάει να διεισδύσει στα πολυσύνθετα στρώματα από ίχνη που αφήνει η φύση, που αφήνουν οι άνθρωποι». Παράγει, επιτόπου, σαπούνι και παραθέτει σε μια ομήγυρη τις απόψεις της.

Από το πολύβουο ΕΜΣΤ στο μοναχικό Μοσχάτο, η διαδρομή της documenta 14 είναι σαν να πορεύεται από το δημόσιο στο ιδιωτικό. Σαν να μην είναι η τέχνη το ζητούμενο αλλά η πόλη. «Μαθαίνοντας την Αθήνα», αλλιώς.

Χρειάζεται χρόνο και χώρο η documenta· ψυχικό και πνευματικό. Διάθεση να ξανα-ανακαλύψουμε αυτό που ήδη (νομίζουμε ότι) γνωρίζουμε, περπατώντας, βλέποντας, διαβάζοντας τα κείμενα. Χρόνο μας προσφέρει· αυτό είναι το «δώρο» του Ανταμ Σίμτσικ. Να σκεφτούμε, να αισθανθούμε, να δράσουμε, να αντιδράσουμε. Οι όποιες ιδεολογικές αγκυλώσεις μπορεί να αναιρεθούν ή να ενισχυθούν μέσα στο τρίμηνο αυτό διάστημα. Ομως, «δεν υπάρχει μοναδικό γεγονός. Ολα συνδέονται με όλα. Η καταγραφή κάποιου γεγονότος δεν είναι παρά ένα φευγαλέο βλέμμα, ένα θραύσμα χρόνου», όπως αναφέρεται στο κείμενο για την Οτομπονγκ Νκάνγκα.