Ο φόρος τιμής του Βάιντα, οι συνειρμοί του Μπελόκιο
Το πρώην ανατολικό μπλοκ και δύο ντοκιμαντέρ στις νέες ταινίες της εβδομάδας
Δύοαφηγήσεις από το πρώην ανατολικό μπλοκ, αρκετή φαντασία, αλλά και δύο ενδιαφέροντα ντοκιμαντέρ περιλαμβάνει η κινηματογραφική εβδομάδα, η οποία έρχεται πλούσια μετά την εορταστική ανάπαυλα. Ο μεγάλος δάσκαλος του ευρωπαϊκού σινεμά Αντρέι Βάιντα αφιερώνει την ύστατη ταινία του σε έναν άλλο σπουδαίο δάσκαλο-καλλιτέχνη. Το «Afterimage» περιγράφει τα τελευταία χρόνια της ζωής του Πολωνού εικαστικού Βλάντισλαβ Στρεμίνσκι, πρωτοπόρου της αφαίρεσης, γνωστού ήδη από τα χρόνια πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ταινία ωστόσο εστιάζει στην περίοδο 1949-1952, όταν και η σοβιετοποίηση της Πολωνίας πήρε την πιο απόλυτη, αντιδραστική μορφή της. Πιστό στο σταλινικό πρότυπο, το τότε καθεστώς ήταν εχθρικό προς τους καλλιτέχνες, όπως ο Στρεμίνσκι, που αρνήθηκαν να υπηρετήσουν τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Το φιλμ του Βάιντα, παρόλο που δεν μπορεί να συμπεριληφθεί στα κορυφαία του, έχει τη συνηθισμένη του οξεία ιστορικοκοινωνική ματιά. Σινεμά λιτό, χωρίς περικοκλάδες, μπαίνει κατευθείαν στο θέμα· η ελευθερία, το πολυτιμότερο αγαθό του καλλιτέχνη, είναι εδώ το ζητούμενο με τον Στρεμίνσκι να μετατρέπεται σε σύμβολο αυτής ακριβώς της αναγκαιότητας. Εισηγητής της «Θεωρίας της Οπτικής» («Theory of Vision»), ο Πολωνός ζωγράφος μιλάει συνεχώς στην ταινία για τη σημασία τού πώς βλέπει κανείς τα πράγματα. Καθώς έρχεται αντιμέτωπος με το καθεστώς, ο θεμελιώδης αυτός καλλιτεχνικός όρος επεκτείνεται (αναπόφευκτα) και στο πολιτικό πεδίο. Εν είδει τραγικής ειρωνείας, η άρνηση του Στρεμίνσκι να στρατεύσει την τέχνη του, είναι τελικά η πιο γενναία, βαθιά πολιτική, πράξη του.
Στο «Αίμα από το αίμα μου» (**½), ο Ιταλός δεξιοτέχνης Μάρκο Μπελόκιο καταδύεται στους συνειρμούς του προσωπικού του σύμπαντος, αποτέλεσμα της σχέσης του με τη μικρή επαρχιακή πόλη Μπόμπιο. Εκεί, σε ένα αρχαίο μοναστήρι-φυλακή εξελίσσονται δύο ιστορίες σε διαφορετικούς χρόνους: τον 17ο αιώνα, η Ιερά Εξέταση καλεί έναν νεαρό ιερέα, προκειμένου να εξακριβώσει αν η αδελφή Μπενεντέτα έχει παρασυρθεί από τον διάβολο. Εκείνη πρέπει να περάσει τις δοκιμασίες της φωτιάς, του νερού και των δακρύων. Στο σήμερα, ο εφοριακός Φεντερίκο καταφτάνει μαζί με έναν Ρώσο μεγιστάνα, θέλοντας να τον πείσει να αγοράσει την ερειπωμένη φυλακή. Στα παλιά δωμάτια, ωστόσο, κατοικεί από χρόνια ένας μυστηριώδης γέρος, με το προσωνύμιο «Ο Κόμης».
Ο Μπελόκιο κατασκευάζει δύο διαφορετικής ατμόσφαιρας και αισθητικής ιστορίες: ένα υψηλής τραγικότητας μεσαιωνικό δράμα από τη μία και από την άλλη μια ζωηρή σύγχρονη σάτιρα, με όλο το απολαυστικό γκροτέσκο και το παράλογο, στο οποίο ειδικεύονται οι Ιταλοί δημιουργοί. Ο εκφραστικός του τρόπος δεν είναι πάντα εύκολα προσβάσιμος· εδώ υπάρχουν ελλείψεις, ανισότητες, νοήματα που μοιάζουν – και ίσως είναι– ανολοκλήρωτα. Υπάρχουν ωστόσο και στιγμές μαγείας, όπως ο διάλογος στο οδοντιατρείο ή η τελική σκηνή με την εκπληκτική χορωδιακή διασκευή του «Nothing Else Matters» των Metallica.
Κυκλοφορεί ακόμη το γαλλικό δυστοπικό θρίλερ «Ares: Κίνδυνος στο Παρίσι» (**½): ενδιαφέρον σεναριακά αλλά αρκετά περιορισμένο από άποψη παραγωγής, το φιλμ μάς μεταφέρει σε μια Γαλλία του μέλλοντος, όπου ένα αυταρχικό, αστυνομοκρατούμενο καθεστώς ορίζει τις τύχες της φτωχής πια χώρας. Μοναδική ψυχαγωγία και ελπίδα των πολιτών είναι ένα είδος πυγμαχικών αγώνων, οι οποίοι διεξάγονται μέχρι θανάτου μεταξύ (νομίμως) ντοπαρισμένων μαχητών. Ενας από αυτούς, ωστόσο, θα στραφεί ενάντια στο σύστημα, στην προσπάθεια να προστατέψει την οικογένειά του. Πλήθος κοινωνικών και πολιτικών μηνυμάτων, καθώς και ανησυχίες σχετικά με τον σύγχρονο κόσμο, σε αυτό το σύντομο αλλά σφιχτοδεμένο θρίλερ, που θα μπορούσε να είναι ακόμη καλύτερο αν είχε λίγο μεγαλύτερο μπάτζετ προς αξιοποίηση.
Στις «Ηνωμένες Πολιτείες της αγάπης» (**½), ο Πολωνός Τόμας Βασιλέφσκι μάς μεταφέρει στο 1990, λίγο μετά την αποδέσμευση της χώρας του από το σοβιετικό καθεστώς. Μέσα από τις ιστορίες τεσσάρων γυναικών, καθρεφτίζονται οι ελπίδες και οι φόβοι μιας ολόκληρης κοινωνίας σε ιστορικό σταυροδρόμι. Ο Βασιλέφσκι προτάσσει τον αφτιασίδωτο ρεαλισμό και την ενδιαφέρουσα γυναικεία προοπτική, καταλήγει όμως με κάπως επίπεδο και μπερδεμένο αποτέλεσμα.
Περνώντας στα ντοκιμαντέρ, έχουμε «Τα μυστήρια του Ιερώνυμου Μπος» (***), όπου ο σκηνοθέτης Χοσέ Λ. Λ. Λινάρες βάζει την κάμερά του στο μουσείο Πράδο, προκειμένου να μελετήσει σε βάθος τον περίφημο «Κήπο των Επίγειων Απολαύσεων» του Ιερώνυμου Μπος. Το αινιγματικό τρίπτυχο του ακόμα αινιγματικότερου Ολλανδού ζωγράφου αναλύεται για πρώτη φορά με αυτό τον τρόπο, με τη συνδρομή μάλιστα σπουδαίων εκπροσώπων από τις υπόλοιπες τέχνες. Βασισμένο σε ένα «ξεχασμένο» ντοκιμαντέρ των Αλφρεντ Χίτσκοκ και Σίντνεϊ Μπέρνσταϊν, το «Θα πέσει η νύχτα» (***) μαρτυρεί την απερίγραπτη κατάσταση που συνάντησαν οι στρατιώτες των Συμμάχων φτάνοντας στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Εικόνες που στοιχειώνουν το μυαλό, αλλά και αναφορές στην πολιτική τους εκμετάλλευση, επενδύονται από συνεντεύξεις ανθρώπων που έζησαν από κοντά μία από τις μεγαλύτερες θηριωδίες στην ανθρώπινη ιστορία.