Το νόημα της μουσικής στο επίκεντρο

Στο πλαίσιο της documenta 14, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών συνεργάστηκε με μέλη της Φιλαρμονικής Ορχήστρας των Εκπατρισμένων Σύρων (SEPO), της πρώτης «εξόριστης» συμφωνικής ορχήστρας για Σύρους μουσικούς. Η συναυλία πραγματοποιήθηκε στις 8 Απριλίου στην αίθουσα «Φίλων της Μουσικής» και περιλάμβανε το έργο «Φούγκα: Τετράστιχο για σόλο βιολί» των Ρος Μπιρέλ και Αλί Μοράλι, εμπνευσμένο από το ποίημα «Η φούγκα του θανάτου» (1948) του Πάουλ Τσελάν, καθώς επίσης την τρίτη Συμφωνία «των θρήνων» (1976) του Χένρικ Γκουρέτσκι. Τα ιδεολογικό πλαίσιο, η τύχη των Σύρων προσφύγων της οποίας μάρτυρας γίνεται η Ελλάδα κατά τα τελευταία χρόνια, αλλά και η τραγική συγκυρία, καθώς η συναυλία πραγματοποιήθηκε λίγες ημέρες μετά την επίθεση με τοξικά αέρια και τον συνακόλουθο βομβαρδισμό της Συρίας, είχαν φορτίσει την ατμόσφαιρα στην αίθουσα. Τι ειρωνεία, στ’ αλήθεια, που το βασικό έργο του προγράμματος, η «Συμφωνία των θρήνων» του Γκουρέτσκι, είχε γίνει παγκοσμίως διάσημο το 1992, σχεδόν είκοσι χρόνια μετά τη σύνθεσή του και στο απόγειο της δημοτικότητας των «μινιμαλιστών», όταν ηχογράφησή του πούλησε περίπου ένα εκατομμύριο αντίτυπα αποκλειστικά με βάση την αισθητική του, ως το απόλυτο «easy listening» κομμάτι, στο οποίο κανείς δεν ενδιαφερόταν να καταλάβει ούτε τους στίχους ούτε τη συναισθηματική διάσταση της μουσικής. Το απόσπασμα από τον «Ηλίθιο» του Ντοστογέφσκι «η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο», το οποίο ο αρχιμουσικός της συναυλίας Ντάνιελ Ράισκιν κρίνει ως «παρεξηγημένο» στους ταραχώδεις καιρούς μας, τελικά διατηρεί στο ακέραιο τη δύναμη του πρώτου επιπέδου ανάγνωσης. Υπό αυτή την έννοια, είναι παρήγορο ότι το έργο παρουσιάστηκε επιτέλους στο πλαίσιο των συμφραζομένων του, έστω και αν το κοινό της αίθουσας δεν μπήκε στον κόπο να διαβάσει το δωρεάν πρόγραμμα, ώστε τουλάχιστον να μη χειροκροτά ανάμεσα στα μέρη, παρά και τα σαφή νοήματα του αρχιμουσικού. Ο «Θρήνος της Παναγίας» του 15ου αιώνα, τα λόγια του 14χρονου κοριτσιού σε φυλακή της Γκεστάπο και το δημοτικό τραγούδι από τη Σιλεσία της Πολωνίας, όπου μια μάνα αναζητά τον νεκρό γιο της, ανέκτησαν τη δύναμή τους παρά τη θολή άρθρωση της υψιφώνου Ράσα Ρζε, καθώς η ορχήστρα υπό τον Ράισκιν απέδωσε στο ακέραιο τη θρηνώδη διάθεση της μουσικής. Προηγήθηκε η τετραμερής «Φυγή» για σόλο βιολί των Μπιρέλ και Μοράλι. Τον υποβλητικό αυτό μονόλογο, ο οποίος βασιζόταν εξίσου στην μπαρόκ παράδοση και στις κατακτήσεις της μουσικής του 20ού αιώνα, απέδωσε με έντονη συναισθηματική φόρτιση ο ίδιος ο Μοράλι.

Συναισθηματικά φορτισμένη συναυλία της documenta 14 ένωσε Ελληνες και Σύρους μουσικούς.