Αναζητώντας το γερμανικό αποτύπωμα στην ιστορία της σύγχρονης Αθήνας
Πανεπιστημίου 64, στην καρδιά της Αθήνας... Γνωρίζατε ότι εκεί στη διάρκεια της Κατοχής υπήρχε η διαβόητη «ρουλέτα» του Μαυροκέφαλου, ένα καζίνο κανονικό, που απασχολούσε 100 άτομα και που ήταν σημείο συνάντησης μαυραγοριτών που έπαιζαν τα κέρδη τους; Από τότε που το έμαθα, το σκέφτομαι κάθε φορά όταν περνάω έξω από το 64 της οδού Πανεπιστημίου. Είναι χαμηλά, κοντά στη στροφή με την Πατησίων, και το παλιό κτίριο όπου βρισκόταν το καζίνο δεν υπάρχει πλέον. Στη θέση του θα δείτε ένα ήδη γηρασμένο κτίριο γραφείων της δεκαετίας του ’50, παρηκμασμένο όπως τόσα άλλα στην Αθήνα.
Από τότε που κατέβασα στο κινητό την εφαρμογή «Γερμανικά Ιχνη», μια καινοτομία του Ινστιτούτου Γκαίτε (πληροφορίες στην ιστοσελίδα του), ανατρέχω συχνά στα σημεία μέσα στην Αθήνα που μιλούν για τις γερμανικές παρουσίες και επιδράσεις. Είναι ένα πρόγραμμα του μητρικού Ινστιτούτου Γκαίτε που ξεκίνησε διεθνώς τον Δεκέμβριο του 2012, όπως μου εξηγεί η κυρία Gabriele Sander, διευθύντρια του Τμήματος Πληροφόρηση και Βιβλιοθήκη στο Goethe-Institut. Από τον περασμένο Μάρτιο, το πρόγραμμα έχει την ελληνική εφαρμογή του.
Η αρχή έγινε με την Αθήνα όπου επιλέχθηκαν 63 «σημεία ενδιαφέροντος» και θα ακολουθήσει η Θεσσαλονίκη, με επι- πλέον 40 στάσεις. «Είναι ένα πρότζεκτ που διευρύνεται και εμπλουτίζεται», λέει η κυρία Sander. Η πλοήγηση είναι διαδραστική με χάρτες, φωτογραφίες και έγκυρα κείμενα που συνέταξαν ιστορικοί. Σημαντική ήταν και η συμβολή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. «Επιλέξαμε δύο βασικές κατηγορίες. Η μία είναι η αρχιτεκτονική του 19ου αιώνα και η άλλη είναι η γερ- μανική κατοχή». Οπως λέει η κυρία Sander, ζητούμενο ήταν να εντοπιστούν κοινά σημεία ενδιαφέροντος για τις ελληνογερμανικές σχέσεις. Ορισμένα από όσα μαθαίνει κανείς είναι σχετικά άγνωστα, όπως τα πολλά σε αριθμό ταφικά μνημεία Γερμανών στο Α΄ Νεκροταφείο (όπως του βρέφους Αλεξάντερ Βάλντκιρχ, που γεννήθηκε την Πρωτοχρονιά του 1840 και πέθανε τρεις μήνες αργότερα). Αλλά ακόμη και για όσους γνωρίζουν τις ιστορικές πληροφορίες, η συγκέντρωσή τους αθροίζεται σε ένα πολιτισμικό απόθεμα ειδικού βάρους.
Ξανασκέφτεται, δηλαδή, κάποιος την παρουσία των Βαυαρών επί Οθωνος ή το πόσο μεγάλη ήταν η κληρονομιά που άφησε ο Σάξονας Ερνέστος Τσίλλερ, που είχε σχεδιάσει τόσα και τόσα μέγαρα. Προσωπικότητες όπως ο Ερρίκος Σλήμαν ή ο Γουλιέλμος Ντέρπφελντ έρχονται στο φως. Αρκεί να σταθεί κανείς στο Ιλίου Μέλαθρον, στην Πανεπιστημίου, ή στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, Χαρ. Τρικούπη και Φειδίου. Νιώθει κάποιος ανάγλυφα την επίδραση των Γερμανών στον αθηναϊκό 19ο αιώνα.
Αλλά μεγάλη είναι και η έμφαση στη γερμανική κατοχή και μπορεί κανείς να εντοπίσει τα σημεία που είχαν επιτάξει οι ναζί. Στην Κοραή βρισκόταν το φρουραρχείο, η Κομαντατούρα, στη Μέρλιν τα κρατητήρια των SS, στο Μετοχικό Ταμείο Στρατού το διοικητήριο, στο κτίριο του Παρνασσού το στρατοδικείο, στο υπουργείο Ναυτικών, στην Κλαυθμώνος, η Διοίκηση Γερμανικού Ναυτικού, στην Ελπίδος 3, στην πλατεία Βικτωρίας, η Ειδική Ασφάλεια και τόσα ακόμη.
Τα «Γερμανικά Ιχνη» δείχνουν τους ανεξάντλητους τρόπους διαχείρισης της πληροφορίας, αλλά και τι κάνει ένα σοβαρό κράτος για να καλλιεργήσει, μέσα από την αυτογνωσία του, τις διεθνείς σχέσεις.