Η κρυμμένη άγρια φύση του... Χαϊδαρίου
Βοτανικός Κήπος Ιουλίας και Αλεξάνδρου Ν. Διομήδους, ένας πνεύμονας πρασίνου έκτασης 1.800 στρεμμάτων
Είναι ο μοναδικός στον κόσμο που συνδυάζει το καλλιεργημένο κομμάτι με το φυσικό.
«Θα ανεβείτε στη “γουρούνα” να κάνουμε μια βόλτα;» με ρωτάει ο ξεναγός μου Νίκος Λιβανός. Ρητορικό το ερώτημα... Πώς αλλιώς θα πάρω μια μικρή, έστω, γεύση από τα 1.800 στρέμματα που απλώνονται μπροστά μου; Είναι πρωί, μέρα ηλιόλουστη και ζεστή, και στην περιήγησή μου, που ξεκινά πάνω στο θορυβώδες τετράτροχο, οι εκπλήξεις είναι απανωτές.
Κρανιές, αγριοκαστανιές, κέδρος των Ιμαλαΐων, αφρικανικές ελιές, μελίανθοι και το σπάνιο κορεατικό δίστιχο αμπελιόφυλλο – στον δενδρώνα. Μανόλιες, γαζίες, πασιφλόρες, παιώνιες, ίριδες και 100 αρωματικές ποικιλίες τριανταφυλλιάς – στον ανθώνα. Ο νάρθηκας (στον βλαστό του οποίου ο Προμηθέας έκρυψε τη φωτιά και τη μετέφερε κρυφά από τους θεούς στους ανθρώπους), η αφιερωμένη στην Αφροδίτη μυρτιά (που με κλαδιά της η θεά κάλυψε το γυμνό σώμα της όταν βγήκε από τη θάλασσα), η άκανθος (από τα φύλλα της οποίας προήλθε η έμπνευση για τα κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού) και το κώνειο (με το οποίο θανατώθηκε ο φιλόσοφος Σωκράτης) – στο τμήμα με τα ιστορικά φυτά. Και στα φαρμακευτικά, μεταξύ άλλων, ο μανδραγόρας, το βάλσαμο, η δακτυλίτιδα. Υπάρχουν όμως και τα οικονομικά φυτά, χρήσιμα για τους εδώδιμους καρπούς, την ξυλεία, τις ίνες ή τις χημικές ουσίες τους: το φελλόδενδρο, η καμφορά, ο καπνός, το λινάρι. Δίπλα στη χλωρίδα, η πανίδα: αλεπούδες, λαγοί, ασβοί, πέρδικες, γκιώνηδες, κουκουβάγιες, χελώνες, βάτραχοι. Κι όλα αυτά στο Χαϊδάρι, στις πλαγιές του όρους Αιγάλεω, σε απόσταση μόλις 8 χλμ. από το κέντρο της Αθήνας!
Βρίσκομαι στον Βοτανικό Κήπο Ιουλίας και Αλεξάνδρου Ν. Διομήδους. Λίγοι Αθηναίοι γνωρίζουν την ύπαρξή του κι ας λειτουργεί για περισσότερα από σαράντα χρόνια. «Κι ας είναι ο μεγαλύτερος βοτανικός κήπος της Ανατολικής Μεσογείου και ο μοναδικός στον κόσμο που συνδυάζει το καλλιεργημένο κομμάτι με το φυσικό – σε ένα οικοσύστημα αδιατάραχτο εδώ και δεκαετίες», όπως τονίζει ο γενικός γραμματέας του Νικόλαος Χριστοδουλάκης, καθηγητής στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Απορία πρώτη: γιατί αυτός ο κήπος έχει γενικό γραμματέα; Επειδή το καθεστώς του είναι ιδιαίτερο: είναι κοινωφελές ίδρυμα, νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου. Διοικείται από 5μελή επιτροπή στην οποία προεδρεύει, σύμφωνα με την επιθυμία του δωρητή, ο εκάστοτε πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Απορία δεύτερη: ποιος είναι ο δωρητής; Ο Αλέξανδρος Ν. Διομήδης (1875-1950), σημαντική φυσιογνωμία της νεότερης ελληνικής ιστορίας: μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, συνεργάτης των μεγαλυτέρων αθηναϊ- κών εφημερίδων και ανταποκριτής κάποιων ευρωπαϊκών, βουλευτής με το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου, υπουργός Οικονομικών και Εξωτερικών, διοικητής της Εθνικής Τράπεζας. Το 1949 ορκίστηκε αντιπρόεδρος της συμμαχικής κυβέρνησης Σοφούλη, τον οποίο διαδέχθηκε στην πρωθυπουργία μετά τον θάνατό του μέχρι τον Ιανουάριο του 1950.
Ο Διομήδης κληροδότησε μεγάλο μέρος της περιουσίας του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με σκοπό τη δημιουργία ενός βοτανικού κήπου. Οπερ και εγένετο. Σήμερα, ο κήπος που φέρει το όνομά του έχει περισσότερα από 4.000 είδη φυτών! Και περνάει σε μια νέα εποχή, εξωστρέφειας. «Στόχος μας είναι να γνωρίσουν τον κήπο οι κάτοικοι του Λεκανοπεδίου, να αυξηθεί η επισκεψιμότητα. Αυτό θα προσελκύσει χορηγούς, άρα θα φέρει και περαι- τέρω ανάπτυξη. Βοήθεια από το κράτος δεν έχουμε – ποιος έχει, άλλωστε, στις μέρες μας;» λέει ο κ. Χριστοδουλάκης.
Τα τελευταία χρόνια στον κήπο πραγματοποιούνται καθοδηγούμενες πεζοπορίες, δασικοί περίπατοι και ξεναγήσεις σχολείων (25.000 μαθητές ετησίως). «Επιδίωξή μας είναι να ευαισθητοποιούνται τα παιδιά για την προστασία του περιβάλλοντος μέσα από ποικίλες δραστηριότητες που θα βρίσκουν ενδιαφέρουσες και ελκυστικές. Οχι να βγαίνουν από την τάξη και να έρχονται σε μια άλλη τάξη, υπαίθρια», διευκρινίζει ο κ. Χριστοδουλάκης.
Ρίχνω μια ματιά στο φωτογραφικό λεύκωμα «Φυλλομετρώντας τη Φύση», το οποίο συνυπογράφουν με τη βιολόγο Κατερίνα Στέφη. Πόση ομορφιά! Αποχαιρετώ τους ανθρώπους του κήπου με την υπόσχεση να επιστρέψω για (τουλάχιστον) μία ακόμη ξενάγηση. Προτού περάσω την πύλη, το βλέμμα μου πέφτει πάνω σε μια τεράστια ελιά. Η ηλικία της φτάνει τα 1.500 χρόνια. Βρισκόταν στη Αιγιάλεια, σε έκταση που απαλλοτριώθηκε για να περάσει ο προαστιακός σιδηρόδρομος. Οι περισσότερες «αδελφές» της έγιναν καυσόξυλα. Εκείνη μεταφέρθηκε εδώ και άρχισε μια νέα ζωή στη γη της Αττικής. Το να την δει κανείς είναι από μόνο του ένας ισχυρός λόγος για να επισκεφθεί τον Βοτανικό Κήπο Διομήδους...