Αραγε, το τέλος της μεγάλης Ευρώπης;
Οπως η απόσταση από τη χώρα αμβλύνει τις εσωτερικές πολιτικές αντιθέσεις και επικεντρώνει την προσοχή στο σύνολο έναντι των επιμέρους συμφερόντων, έτσι και η ημέρα της Ευρώπης γιορτάζεται πιο εύκολα εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Οταν βρίσκεται κανείς εκτός Ελλάδος ή και Γερμανίας, στις Ηνωμένες Πολιτείες για παράδειγμα, αυτά που χωρίζουν τον ευρωπαϊκό Βορρά από τον ευρωπαϊκό Νότο γίνονται λιγότερα. Απέναντι στην αμερικανική ιδιαιτερότητα και σε όσα μας φαίνονται ξένα στην κουλτούρα, την πολιτική και οικονομική οργάνωση στις ΗΠΑ, οι Ευρωπαίοι έρχονται πιο κοντά. Το περιβόητο ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο είναι τόσο διαφορετικό από τις ΗΠΑ, που παλεύουν ακόμη με το ερώτημα αν θα προστατεύσουν τους πιο αδύναμους πολίτες, που κρύβει τις διαφορές μεταξύ του μεγάλου και ισχυρού κράτους πρόνοιας της Γαλλίας, του μικρού κι ευέλικτου μοντέλου των σκανδιναβικών χωρών και των λιγότερο αποτελεσματικών μοντέλων του Νότου – για να μη μιλήσει κανείς για το καταρρέον μοντέλο της Ελλάδος.
Πίσω στην Ευρώπη, όμως, η απόσταση μεγαλώνει. Αντιμέτωποι με την αντίδραση των πολιτών στην περαιτέρω ενοποίηση, φεντεραλιστές και μη ευρωπαϊστές προάγουν ως λύση τις πολλαπλές ταχύτητες. Υπάρχει η αίσθηση ότι η Ευρώπη έχει φτάσει στα όριά της, και ότι για να προχωρήσει πρέπει να το κάνει με όσους θέλουν και μπορούν.
Κάπως έτσι, η διαφορετικότητα περιγράφεται με γεωγραφικούς όρους, όπως έκανε ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος Μάνφρεντ Βέμπερ την περασμένη εβδομάδα στην Ουάσιγκτον. Αυτό που συγκινεί τους συντηρητικούς ευρωπαϊστές δεν είναι τόσο το όραμα μιας ειρηνικής, δημοκρατικής, εύρωστης και ενιαίας ευρωπαϊκής ηπείρου, όσο η πολιτισμική ποικιλομορφία της, ότι οι χώρες της Μεσογείου είναι τόσο διαφορετικές από τη Σκανδιναβία, εκείνες του Ατλαντικού τόσο δια- φορετικές από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.
Αυτή η περιγραφή ντύνει με έναν ιδεαλιστικό μανδύα μία σημαντική υπαναχώρηση από το ευρωπαϊκό όραμα: την ενίσχυση του ευρωπαϊκού πλαισίου, αλλά μόνον εφόσον υπάρχει μεγαλύτερη συνοχή. Σε ομιλία στην οποία περιέγραψε το όραμά του για την Ευρώπη, ο κ. Σόιμπλε μίλησε για εμβάθυνση της Ευρώπης μεταξύ εκείνων που είναι ίδιοι. Αυτή όμως είναι μία μικρότερη Ευρώπη, που θα έχει ολοένα περισσότερες δυσκολίες να προστατέψει τις δημοκρατικές αξίες και να εφαρμόσει την κοινοτική νομοθεσία στις χώρες της δεύτερης ταχύτητας. Ο κίνδυνος είναι η πολιτική αστάθεια να επεκταθεί από τις χώρες των Βαλκανίων και την Τουρκία, που δεκαετίες ενταξιακών διαπραγματεύσεων δεν έχουν καταφέρει να τις σταθεροποιήσουν, σε ευρωπαϊκό έδαφος. Και το Brexit δείχνει ότι η διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης δεν είναι μη αναστρέψιμη ούτε εντός των τειχών.
Στο μήνυμά του για την Ημέρα της Ευρώπης, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Ρεξ Τίλερσον τόνισε ότι «όπως μας ενώνουν οι πολιτισμικοί δεσμοί των λαών μας, το ίδιο κάνουν και τα κοινά συμφέροντα που μοιραζόμαστε».
Αυτό ισχύει για τις υπερατλαντικές σχέσεις ΗΠΑ - Ε.Ε., αλλά ισχύει ακόμη περισσότερο εντός της ευρωπαϊκής οικογένειας. Εκεί ίσως βρίσκεται και το πρόβλημα, καθώς η εντύπωση που έχουν οι λαοί της Ευρώπης για το οικονομικό τους συμφέρον δεν είναι κοινή. Οι Ελληνες θεωρούν ότι έχουν χάσει από την Ε.Ε. Το ένα τρίτο των Γάλλων που ψήφισαν την Κυριακή επέλεξε μία υποψήφια που υποσχέθηκε να βγάλει τη χώρα από το ευρώ. H πλειοψηφία που υποστηρίζει το ευρώ είναι οριακή στην Ιταλία. Συμφέρον της Ευρώπης είναι να διατηρήσει τους ισχυρούς οικονομικούς δεσμούς μεταξύ των μελών της. Και για να τους διατηρήσει, είτε το θέλει είτε όχι, η επιτυχία της Ε.Ε. θα κριθεί από το ποσοστό ανεργίας σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Ισπανία.