Το μετέωρο βήμα των πολιτικών ενσωμάτωσης

Δύο ανταγωνιστικές προτεραιότητες έχουν καθορίσει την πολιτική διαχείρισης των μεταναστών και των προσφύγων που έχουν εγκλωβιστεί στην Ελλάδα: η αποτροπή και η ενσωμάτωση. Οι πολιτικές που διαχωρίζουν τους αιτούντες άσυλο από τον εγχώριο πληθυσμό, επιδεινώνοντας την καθημερινότητά τους ως μέθοδο αποτροπής μελλοντικών μεταναστών, υπερέχουν συντριπτικά των πρωτοβουλιών ενσωμάτωσης.

Οποιες τέτοιες προσπάθειες έχουν γίνει έχουν προσκρούσει στη σκληρή λογική της ευρωπαϊκής πολιτικής, βάσει της οποίας η Ελλάδα και, ιδιαίτερα, τα νησιά της, έχουν εξελιχθεί σε μία νεκρή ζώνη για να θωρακιστεί η υπόλοιπη Ε.Ε. από το πολιτικό κόστος των ξενοφοβικών της τάσεων.

Το υπουργείο Παιδείας εξέτασε προτάσεις που εκτείνονταν από την πλήρη ενσωμάτωση των παιδιών των προσφύγων ώς την γκετοποίηση στο δίκτυο των καταυλισμών. Το σχέδιο που προέκυψε επικεντρωνόταν σε απογευματινά σχολεία με χωριστές τάξεις για τα παιδιά των αιτούντων άσυλο, που θα χρησιμοποιούσαν όμως τις ίδιες εγκαταστάσεις. Τη λογική του συνόψισε ένας από τους συμβούλους του υπουργείου, με τη φράση «ένα γκέτο που φαίνεται σαν ενσωμάτωση». Η επιμονή των προοδευτικών να αναδείξουν τη συμβολική σημασία των απογευματινών σχολείων ως ένα βήμα προς την ενσωμάτωση είχε την ανεπιθύμητη παρενέργεια να τα μετατρέψει σε στόχο των τραμπούκων της Χρυσής Αυγής. Στην Εύβοια, κάποια προσφυγόπουλα έπρεπε να τα συνοδεύσουν ένοπλοι αστυνομικοί στο σχολείο, σε σκηνές που θύμισαν την επιβολή της κατάργησης των φυλετικών διαχωρισμών στις ΗΠΑ.

Ο αριθμός των εγγραφών έχει υπάρξει πολύ απογοητευτικός. Λιγότερα από 3.000 από τα 10.000 παιδιά προσφύγων ηλικιών από 5-15 ετών πηγαίνουν σχολείο.

Στον τομέα της υγείας, τεράστια ποσά έχουν εισρεύσει από την Ε.Ε. για την παροχή πρωτοβάθμιας φροντίδας από διεθνείς ΜΚΟ σε μισοάδειους καταυλισμούς. Ενα μικρό μέρος των κονδυλίων αυτών, 25 εκατ. δολάρια, έχει κατευθυνθεί στην ενίσχυση του ελληνικού συστήματος υγείας, που λειτουργεί διαχρονικά στα όρια των δυνατοτήτων του, και που καλύπτει το σύνολο των μη πρωτοβάθμιων υγειονομικών αναγκών των προσφύγων.

Δυστυχώς, το πρόγραμμα Philos κατέστη όμηρος των φιλονικιών εντός του υπουργείου, όπου διεξαγόταν ένας άγριος καβγάς για το ποιος θα ετίθετο επικεφαλής του ΚΕΕΛΠΝΟ. Ο αρχικός σχεδιασμός στο πλαίσιο του προγράμματος ήταν να σταλούν σχεδόν 500 γιατροί και υγειονομικό προσωπικό σε περιοχές με προσφυγικούς πληθυσμούς ώς τον περασμένο Οκτώβριο. Αντ’ αυτού, οι πρώτες προσλήψεις έγιναν μόλις τον Φεβρουάριο. Η κυβέρνηση έχει αναγκαστεί να κάνει έκκληση στους Γιατρούς του Κόσμου να παρατείνουν την παρουσία τους σε κάποια μέρη, καθώς οι συμβασιούχοι του Philos δεν ήταν έτοιμοι να τους αντικαταστήσουν. Οσον αφορά τη στέγαση, ο αριθμός των διαθέσιμων κατοικιών στο πλαίσιο του προγράμματος παροχής ιδιωτικής στέγης υπό την αιγίδα του ΟΗΕ δεν μπορεί να καλύψει τους περισσότερους αιτούντες άσυλο στην ηπειρωτική χώρα.

Σε κάθε περίπτωση, βρισκόμαστε στα πρόθυρα μιας νέας φάσης της διαχείρισης. Η ECHO, η ανθρωπιστική υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αποσύρεται επιχειρησιακά από την Ελλάδα – που σημαίνει ότι θα μειωθεί δραστικά ο αριθμός των διεθνών ΜΚΟ που πληρώνονται για να καλύψουν τα κενά του κρατικού μηχανισμού.

Υπάρχουν και φωτεινά σημεία σε αυτή τη σκοτεινή εικόνα. Η βασική λογική του προγράμματος Philos –η ενίσχυση του εθνικού συστήματος υγείας, που ωφελεί τους πρόσφυγες και τους Ελληνες– είναι σωστή. Πρέπει να επεκταθεί. Οι 62 συντονιστές εκπαίδευσης προσφύγων, που προσελήφθησαν για να διαχειριστούν τη σύνθετη διαδικασία του συντονισμού μεταξύ των σχολείων, των γονέων των προσφυγόπουλων και των γονέων των Ελλήνων μαθητών, έχουν αποκτήσει ανεκτίμητη εμπειρία. Θα μπορούσαν να αποτελέσουν χρήσιμες εφεδρείες στο μέλλον.

Οι υποστηρικτές των απογευματινών σχολείων τα θεωρούν βήμα προς την πλήρη ενσωμάτωση το επόμενο σχολικό έτος. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορούσε να διαθέσει πόρους ώστε να εξαλείψει την αβεβαιότητα σχετικά με το μέλλον αυτού του εγχειρήματος.

Αλλά η Επιτροπή θα πρέπει να πιεστεί για να στηρίξει πολιτικές ενσωμάτωσης. Εως τώρα, η σχεδόν αποκλειστική προτεραιότητά της ήταν η στήριξη πολιτικών που τάσσονται υπέρ της συμφωνίας Ε.Ε. - Τουρκίας και της ατζέντας αποτροπής που η συμφωνία αυτή εκπροσωπεί.

Μια ματιά στην αναταραχή που σιγοβράζει στη Χίο φανερώνει πολλά. Ακροδεξιοί εξτρεμιστές επιχειρούν να εκμεταλλευθούν τα παράπονα των κατοίκων για το γεγονός ότι το νησί τους χρησιμοποιείται ως κρατητήριο για ανεπιθύμητους μετανάστες. Η μόνη βοήθεια από την Ε.Ε. προς τον δήμαρχο της Χίου είναι γενικολογίες περί αλληλεγγύης και χρήματα για να χτίσει μία φυλακή για μετανάστες. Είναι μία καλή περίληψη της ευρύτερης εμπειρίας της Ελλάδας τα τελευταία δύο χρόνια.