Χερστ - Φαμπρ, σημειώσατε 2
Η «Κ» επισκέφθηκε τις εκθέσεις τους στη Βενετία και μεταδίδει τις... εντυπώσεις της
Διχασμένο το κοινό για το αν η δουλειά του Χερστ είναι καλή ή ένα σκουπίδι με πανάκριβη παραγωγή και εξωφρενική τιμή πώλησης.
Tης ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΣ ΠΟΥΡΝΑΡΑ
Κυκλοφορώντας στη Βενετία, τις ημέρες των εγκαινίων της Μπιενάλε, άκουγες σε όλες τις γλώσσες μια λέξη. «Hirst». Ο δαιμόνιος Ντέιμιεν έκλεψε τη δόξα ακόμη και της Γερμανίδας νικήτριας του πρώτου βραβείου, της περφόρμερ Ανε Ιμχοφ. Συλλέκτες, επιμελητές, το art crowd, άσχετοι, τουρίστες, όλοι πρόφεραν αυτό το μονοσύλλαβο επίθετο του σταρ καλλιτέχνη που έκανε την απόλυτη επιστροφή στην πόλη των Δόγηδων. Εντελώς διχασμένοι για το αν η δουλειά του είναι καλή ή ένα σκουπίδι με πανάκριβη παραγωγή και εξωφρενική τιμή πώλησης.
Το σενάριο της έκθεσής του, περιληπτικά: ένα υποτιθέμενο αρχαίο πλοίο του 1ου αιώνα μ.Χ., που ονομάζεται «Απιστος», μεταφέρει ένα πολύτιμο βαρύ φορτίο με έργα τέχνης, αλλά καταλήγει στον πάτο της θάλασσας. Μέχρι εδώ, η ιστορία θυμίζει απελπιστικά το ναυάγιο των Αντικυθήρων, αλλά ο Χερστ είναι ο μάγος της κλοπής και έτσι δεν ξαφρίζει μόνον μια ιστορική πηγή. Το υποτιθέμενο πλοίο εντοπίζεται στον Ινδικό Ωκεανό, με όλα τα αγάλματά του να είναι σκεπασμένα από κοράλια και μικροοργανισμούς. Αυτό το υπερπολυτελές cargo που ανεσύρθη από τη θάλασσα εκθέτει ο Βρετανός καλλιτέχνης στους δύο θαυμάσιους χώρους του Γάλλου συλλέκτη Φρανσουά Πινό στη Βενετία: το παλαιό τελωνείο που λέγεται Πούντα Ντε Λα Ντογκάνα και το Παλάτσο Γκράσι.
Τι είναι αυτά τα 180 γλυπτά που ξαναείδαν το φως έπειτα από αιώνες σκότους; Τα πάντα: από σφίγγες και σαρκοφάγους, μέχρι Μίκυ Μάους, κάτι φιγούρες μεταξύ Ζήνας και Θεάς Κάλι, φαραώ, βούδες, δίσκοι των Μάγια, αρχαία νομίσματα και κράνη, κύκλωπες (ή τα πέλματά τους), χρυσά κοσμήματα, γυάλινα και μπρούντζινα αντικείμενα, η ασπίδα του Αχιλλέα, τέρατα, κάπροι που βιάζουν γυναίκες, το κεφάλι της Μέδουσας είναι παρμένο από ένα πίνακα του Καραβάτζο, μια θεότητα έχει το πρόσωπο της Κέιτ Μος. Η κλεμμένη ιστορία της τέχνης περνά μπροστά από τα μάτια του θεατή σαν βίντεο κλιπ και το μόνο που λείπει από το ποτ πουρί του Χερστ είναι οι Αβορίγινες, καθώς όλοι οι άλλοι πολιτισμοί έχουν επαξίως εκπροσωπηθεί. Και μάλιστα με γενναιοδωρία: αγάλματα πάνω από δέκα μέτρα ύψους, μάρμαρα από την Καράρα, ζηλευτοί χυτευτοί μπρούντζοι, περίτεχνα κοσμήματα. Ολα κατασκευασμένα για να δείχνουν μεταξύ αληθινού και ψεύτικου.
Για να αντιληφθεί κανείς το μέ- γεθος της έκθεσης και των τιμών, παραθέτω μερικά στοιχεία: η παραγωγή των γλυπτών του στοίχισε πάνω από 64 εκατομμύρια δολάρια. Ο αριθμός και το μέγεθός τους φτάνει να γεμίσει δύο μουσεία. Τα περισσότερα εξ αυτών έχουν βγει σε τρεις διαφορετικές εκδοχές: μία όπως υποτίθεται ότι βγήκαν από τον βυθό, μία όπως θα ήταν μετά τη συντήρηση και μία σαν να φτιάχθηκαν χθες. Ανάλογα με τα γούστα του συλλέκτη και το βαλάντιό του, μπορεί να ψωνίσει ό,τι θέλει. Διότι ολόκληρη η έκθεση είναι προς πώληση και ο πελάτης πρέπει να είναι ευχαριστημένος.
Εφυγα ζαλισμένη και καθόλου ενθουσιασμένη από την υπερβολή και την οπτική χυδαιότητα, με τη σκέψη ότι την πρώτη φορά που είδα τον καρχαρία του στη φορμόλη πραγματικά του έβγαλα το καπέλο. Κοντολογίς ήμουν από αυτούς που τον θεωρώ σημαντικό καλλιτέχνη και όχι απατεώνα. Ισως για τους Ελληνες θεατές όλο αυτό το πανηγύρι να δείχνει αποτρόπαιο, διότι έχουμε στην «πινακοθήκη του μυαλού» πολλά αυθεντικά αγάλματα και τα ψεύτικα δεν μας λένε τίποτα. Αν όμως είσαι Αμερικανός; Ή Ιάπωνας; Ή Νοτιοαμερικανός; Τους άκουγα δίπλα μου να λένε με σβησμένη φωνή «wow» σε κάθε αίθουσα και τα κινητά να βγαίνουν από τις τσέπες για να απαθανατίσουν τα έργα.
Ο Χερστ έχει –κατά τη γνώμη μου– έναν σεβαστό αντίπαλο στη Βενετία, για το ποιος θα καταγραφεί στο μέλλον ως «κλασικός» της εποχής μας. Και δεν είναι τυχαίο ότι οι εκθέσεις τους απέχουν μεταξύ τους μερικές εκατοντάδες μέτρα. Ο Γιαν Φαμπρ εκθέτει και αυτός σε γειτονικό σημείο, με μια «οικογένεια» γλυπτών έργων από το 1977 μέχρι και το 2017, τα οποία είναι κατασκευασμένα από γυαλί ή από κόκαλα. Ανάμεσα στους επιμελητές που τα διάλεξαν είναι και η Κατερίνα Κοσκινά που έχει προσωπική φιλία με τον Βέλγο εδώ και χρόνια. Μετά την αμερικανικού τύπου υπερπαραγωγή του Χερστ, τα έργα του Φαμπρ μού φάνηκαν ποιητικά, υπαρξιακά, κομψά, ευρωπαϊκά, δημιουργίες του καιρού μας.
Υπάρχουν και εδώ νεκροκεφαλές από γυαλί μαζί με σκελετούς ζώων σε περίεργα ζευγαρώματα, λες και ο άνθρωπος θέλει να βγάλει από τη μέση τα πτηνά και τα τετράποδα. Υπάρχουν εγκαταστάσεις που σε πηγαίνουν από το καρναβάλι της ζωής στον πεσιμισμό του θανάτου. Βάρκες κατασκευασμένες από οστά. Σίγουρα είναι μια φλαμανδική, κεντροευρωπαϊκή αφήγηση της τέχνης, αλλά είναι κάτι που μπορείς να μοιραστείς, να κατανοήσεις και να συγκινηθείς. Η μικρούλα έκθεση του Φαμπρ είναι ο Δαυίδ μπροστά στον Γολιάθ του Χερστ. Τώρα που το σκέφτομαι, είναι περίεργο πως δεν έβαλε και αυτήν τη βιβλική μονομαχία στην Ντογκάνα... H έκθεση του Χερστ θα διαρκέσει μέχρι και τις 3/12 και του Φαμπρ μέχρι και τις 26/11.