Η συμβολή των μουσείων στο ΑΕΠ
Οι επιδράσεις στις τοπικές κοινωνίες και στην οικονομία της χώρας από τη λειτουργία του δικτύου του ΠΙΟΠ σε εννέα τόπους
Στόχος για την περίοδο 2017 - 2020 είναι να επανατοποθετήσουμε στον διεθνή ταξιδιωτικό χάρτη την Ελλάδα ως παγκόσμιο ελκυστικό προορισμό 365 μέρες τον χρόνο.
«Είμαστε 18 χρόνων και οι γονείς μας μάς φέρανε με το ζόρι, αλλά τελικά άξιζε!! Ευχαριστούμε πολύ…». Η Χριστίνα και η Νεφέλη, που υπογράφουν ως «Γλυφάδα City» στο βιβλίο επισκεπτών του Μουσείου Μαρμαροτεχνίας, είναι από τους επισκέπτες που «αγκαλιάζουν» τα θεματικά μουσεία του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. Δύσκολο εφηβικό κοινό που το κερδίζει το δίκτυο των 9 μουσείων: Μετάξης, Υδροκίνησης, Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Πλινθοκεραμοποιίας, Ελιάς και Λαδιού, Περιβάλλοντος, Μαρμαροτεχνίας, Μαστίχας, Αργυροτεχνίας, στις περιοχές που δημιουργήθηκε (Σουφλί, Δημητσάνα, Λέσβος, Σπάρτη, Στυμφαλία, Τήνος, Χίος, Γιάννενα). Στους χώρους που στεγάζονται σχηματίζουν μεγάλους ή μικρότερους πυρήνες πολιτισμού, αναδεικνύοντας την ταυτότητα και την παραγωγική ιστορία κάθε τόπου. Επηρεάζοντας και την οικονομία του. Σε μια εποχή που «ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα μουσεία αλλάζει διαρκώς», όπως είπε η πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος ICOM στην 1η Συνάντηση Δικτύου που έγινε πρόσφατα στη Δημητσάνα με θέμα: «Εννέα Μουσεία, εννέα τόποι. Χαρτογραφώντας το μέλλον».
Η διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς παρουσιάζει πράγματι μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. «Τα τοπικά μουσεία θεωρούνται εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προώθηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών ενός τόπου – προωθούν τη δυνατότητα του τόπου αυτού να “φαίνεται”», είπε χαρακτηριστικά η κ.Αλεξάνδρα Μπούνια, τονίζοντας πως θεωρούνται πηγές τοπικής ανάπτυξης (με οικονομικά κριτήρια), αλλά και χώροι καλλιέργειας τοπικών ταυτοτήτων (με ιδεολογικά κριτήρια). Η αλήθεια είναι ότι πέρασε ο καιρός από την εποχή που τα αντιμετωπίζαμε ως κτίρια, εκθέματα ή αποθήκες συλλογών. Αν ψάξουμε βαθύτερα «θα δούμε ότι έχουν τη δυνατότητα και παίζουν πράγματι έναν ευρύτερο κοινωνικο-οικονομικό ρόλο». Το Guggenheim στο Bilbao της Ισπανίας έδωσε πράγματι μια δεύτερη ζωή σε μια περιοχή που μετά το κλείσιμο των ναυπηγείων της, τη δεκαετία του 1970, «είχε πέσει σε απόλυτο οικονομικό μαρασμό». Ο τόπος συχνά είναι η ίδια η πολιτιστική κληρονομιά, η οποία σε πολλές περιπτώσεις καλείται να παίξει σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη μιας οικονομικής δραστηριότητας που ήδη υπάρχει στην περιοχή και τη χαρακτηρίζει, είπε η πρόεδρος του ICOM, ξεχωρίζοντας ως τέτοια περίπτωση το Μουσείο Μαστίχας. Υπάρχουν βέβαια και οι τοπικές ιστορίες. Το Stratford συνδέεται με τον Σαίξπηρ, όπως το Bayreuth με τον Βάγκνερ.
Συνέργειες
Θέλοντας να αναδείξει τη σημασία των θεματικών μουσείων «σε μία Ευρώπη που αναζητεί πεδία πολιτιστικής συνεργασίας αλλά και επιδιώκει τη διατήρηση της πολιτιστικής της πολυμορφίας», η πρόεδρος του ΠΙΟΠ και των εννέα μουσείων, κ.Σοφία Στάικου, κάλεσε τους δημάρχους των περιοχών για κοινές δράσεις. Σε μία Ελλάδα που «οφείλει να προτάσσει την τοπική ευημερία, να φροντίζει για την κοινή διαχείριση της φυσικής και πολιτιστικής της κληρονομιάς, να συνδέει τον πολιτισμό με τον τουρισμό αλλά και να προστατεύει την αυθεντικότητα των περιοχών της». Ενας λόγος παραπάνω που το 2018 ορίστηκε Ευρωπαϊκό έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Μουσεία και δήμοι συμφώνησαν σε ένα κείμενο κοινών αρχών που καθορίζει τις προτεραιότητές τους.
Η πρόεδρος του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς στην ομιλία της θύμισε ότι το δίκτυο για τη δημιουργία του στηρίχθηκε κυρίως σε πόρους της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Τα μουσεία του λειτουργούν μέσα από πολυμερείς προ- γραμματικές συμβάσεις που περιλαμβάνουν ως κύριους εταίρους το υπουργείο Πολιτισμού, τις τοπικές αυτοδιοικήσεις και το ΠΙΟΠ. Οπως τόνισε: «Είναι η πρώτη επιτυχημένη σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα».
Εχει σημασία ότι αυτά τα θεματικά μουσεία με την άψογη λειτουργία τους, τους άρτιους χώρους, τον τρόπο παρουσίασης των συλλογών τους, τα προγράμματα, ακόμη και τα πωλητήρια με τα έξυπνα προϊόντα, φέρνουν επισκέπτες στους τόπους που τα φιλοξενούν, όλο τον χρόνο. Η λειτουργία τους, ο τρόπος συμπεριφοράς των υπαλλήλων, καθώς και ο τρόπος που προσεγγίζουν τα παιδιά, αυξάνουν τους επισκέπτες τους αλλά και των συγκεκριμένων περιοχών.
Σε μια εποχή που σκοπός του υπουργείου Τουρισμού, σύμφωνα με τη γεν. γραμματέα Ευρυδίκη Κουρνέτα, είναι για την περίοδο 2017 - 2020 «να επανατοποθετήσουμε στον διεθνή ταξιδιωτικό χάρτη την Ελλάδα ως παγκόσμιο ελκυστικό προορισμό 365 μέρες τον χρόνο, αναβαθμίζοντας το προϊόν ήλιος - θάλασσα, προωθώντας παράλληλα τις αυθεντικές ταξιδιωτικές εμπειρίες». Η ίδια τόνισε ότι σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Μ. Βρετανία, η Γαλλία «η αξία της πολιτιστικής βιομηχανίας ισοδυναμεί με ποσοστό της τάξης του 3% έως 6% του ΑΕΠ τους».
Η αλήθεια των αριθμών
Μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) που εκπονήθηκε για λογαριασμό του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς και παρουσιάστηκε από τον καθηγητή κ. Νίκο Βέττα, δείχνει ότι οι επισκέπτες των μουσείων του δικτύου ανήλθαν περίπου σε 220.000 το 2016 από 148 χιλ. το 2015. Πέρυσι η επισκεψιμότητα στο Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης ξεπέρασε την αντίστοιχη του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων και κυμάνθηκε χαμηλότερα από εκείνη στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών. Επίσης η κίνηση στο Υδροκίνησης στη Δημητσάνα ήταν οκταπλάσια του συνόλου των κρατικών μουσείων στον νομό Αρκαδίας.
Στην Τήνο ο αριθμός επισκεπτών του κρατικού μουσείου στην περιοχή αντιστοιχούσε μόλις στο 9% της επισκεψιμότητας του Μουσείου Μαρμαροτεχνίας. Τα έσοδα από τα εισιτήρια, πωλητήρια και το κυλικείο στα θεματικά μουσεία ανήλθαν σε πέρυσι 339,3 χιλ. ευρώ έναντι 230,8 χιλ. το 2015. Αν προσθέσουμε και τα έσοδα από τις πωλήσεις μέσω των καταστημάτων (102,7 χιλ. ευρώ) τότε διαμορφώθηκαν στις 442 χιλ. ευρώ.
Το υψηλότερο μερίδιο εσόδων από τα εισιτήρια καταγράφεται στο Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης (78%) στη Δημητσάνα, ενώ το μεγαλύτερο μερίδιο από πωλητήριο στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (68%) στην Τήνο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το νέο Μουσείο Μαστίχας Χίου, το οποίο προσείλκυσε 35,7 χιλ. άτομα σε λιγότερο από ένα χρόνο και εμφανίζεται δεύτερο σε επισκεψιμότητα στο δίκτυο. Ομως και το επίσης καινούργιο Μουσείο Αργυροτεχνίας στα Γιάννενα κέρδισε τους επισκέπτες του κι όχι μόνο την τοπική κοινωνία και μέσα σε οκτώ μήνες λειτουργίας υποδέχθηκε 15,3 χιλ. άτομα.
Σύμφωνα με τον κ. Βέττα, τα μουσεία προσελκύουν επισκέπτες που παρατείνουν τον χρόνο επίσκεψής τους και δαπανούν χρήματα. Η δαπάνη κατευθύνεται σε αγαθά και υπηρεσίες όπως η εστίαση, τα καταλύματα και οι αγορές προϊόντων. Το 28% των επισκεπτών δήλωσε ότι η ύπαρξη του μουσείου επηρέασε «πολύ» την απόφασή τους να επισκεφθούν την περιοχή και 36% δήλωσε «αρκετά». Επίσης 20.000 άτομα επισκέφθηκαν και διανυκτέρευσαν σε αυτές τις περιοχές λόγω των μουσείων. Οι καταλυτικές επιδράσεις στον τουρισμό από τα μουσεία αυτά εκτιμώνται στο εύρος των 5,4 εκατ. ευρώ με 11,3 εκατ. ευρώ. Τα περισσότερα βρίσκονται σε δήμους με λιγότερους από 50.000 κατοίκους και με κατά κεφαλήν ΑΕΠ χαμηλότερο από τον εθνικό μέσο όρο.
Εχει σημασία ότι τα μουσεία συνεισφέρουν στην οικονομία της χώρας και κατά τη διάρκεια της κατασκευής τους. Τελευταίο παράδειγμα είναι το Μουσείο Αργυροτεχνίας. Η συνολική επίδραση της κατασκευής του στην οικονομία του Δήμου Ιωαννιτών έφτασε τα 7,8 εκατ. ευρώ σε όρους ΑΕΠ, ενώ στο σύνολο της χώρας ανήλθε σε 10,6 εκατ. ευρώ. Ανοιξε όμως και 236 θέσεις εργασίας στα Γιάννενα.
«Η χώρα χρειάζεται επενδύσεις για να πάρει μπρος», είπε ο γεν. διευθυντής του ΙΟΒΕ, ενώ η πρόεδρος του ΠΙΟΠ πρότεινε διαμουσειακές και διαδημοτικές συνεργασίες που θα φέρουν πιο κοντά τα μουσεία στις πόλεις. Η θεματική των συνεργασιών θα πρέπει να ανοίγει νέους δρόμους, είπε η κ. Στάικου. «Να πριμοδοτεί τις πολιτιστικές ανταλλαγές, το Erasmus του πολιτισμού».