Η Ευρώπη ως ιδεολογία και όχι ως ταμειο -λογιστική
Οταν μιλάμε για την ενωμένη Ευρώπη, αναφερόμαστε κατά κύριο λόγο στην οικονομική ολοκλήρωση, δηλαδή στη διαμόρφωση των πολιτικών που πρέπει να εφαρμοστούν σε υπερεθνικό επίπεδο, με δεδομένο το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα. Αλλά, δεν είναι αυτή μόνον η διάσταση που θα διασφαλίσει μία βαθύτερη, πιο συνεκτική και πιο αποδοτική σχέση μεταξύ των κρατών-μελών και των πολιτών της Ευρώπης μέσα σε μία ενιαία στην αντίληψη, τα συμφέροντα και τους στόχους οντότητα. Εκτός από τη «βάση», όπως θα επισημαίναμε με παλαιότερους μαρξιστικούς όρους, υπάρχει και το «εποικοδόμημα». Με αυτό τον τρόπο αλλάζει, ολοκληρώνεται και αναβαθμίζεται μία δομημένη πολιτική πραγματικότητα.
Εκτός από τον ενισχυμένο, για παράδειγμα, κοινοτικό προϋπολογισμό, τη μεταφορά πόρων, την τραπεζική ένωση ή την ανάδειξη ενός υπουργού Οικονομικών για όλη τη ζώνη του ευρώ, υπάρχει και μία άλλη πολύ κρίσιμη και θεμελιώδης πολιτική παράμετρος. Είναι η κοινή κουλτούρα, η διαμόρφωση κοινής ευρωπαϊκής συνείδησης, τα πανεπιστήμια, η ενημέρωση και τα media, η επαρκής επικοινωνία των υπερεθνικών οργάνων (από την Κομισιόν και την ΕΚΤ μέχρι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο), ο πολιτισμός και οι κοινές δράσεις των πολιτών, που θα πρέπει απαραιτήτως να συγκροτούν έναν κοινό (ιδεολογικό) παρονομαστή για να οικοδομηθεί πολιτικά η ενοποίηση της Ευρώπης και να μην μείνει ημιτελές και σε υπαρξιακή αμφιβολία το έως τώρα (οικονομικό) επίτευγμα της Ευρώπης.
Με διαφορετικά λόγια, θα πρέπει να κοινωνήσουμε την υπόθεση της Ευρώπης και με άλλους όρους, με νέους μοχλούς πολιτικής, εκτός του χώρου της οικονομίας. Αυτός είναι ένας ακόμη τρόπος και για την αναχαίτιση επίσης του εθνικισμού και του λαϊκισμού, που τροφοδοτήθηκαν από τη βαθιά οικονομική κρίση και ανέπτυξαν ιδεολογικό υπόβαθρο και κοινωνική επιρροή. Η οικονομική μηχανή της Ευρώπης χρειάζεται παράλληλα μία πολύ ισχυρή δύναμη ιδεολογικών υποδομών, η οποία θα λειτουργεί παράλληλα και θα αναπαράγει ευρωπαϊκή συνείδηση, ιδίως στις νέες γενιές. Ετσι θα έρθουν και οι ίδιοι οι πολίτες πιο κοντά στην προοπτική της ενωμένης Ευρώπης και θα σταματήσει –αυτό το ιστορικό εγχείρημα της ενοποίησης– να αποτελεί υπόθεση μόνον των ελίτ, πολιτικών και οικονομικών, με όλα τα λάθη και την αποξένωση που προκαλεί μακροχρόνια.
Η ανταλλαγή του προγράμματος φοιτητών Erasmus είναι ένα πολύ μικρό παράδειγμα, το οποίο θα μπορούσε να πολλαπλασιαστεί με άλλα ευρύτερα προγράμματα, με τη δημιουργία επίσης υψηλού επιπέδου και κύρους πανεπιστημίων επιδοτούμενων γερά από τα ευρωπαϊκά ταμεία κ.ο.κ. Υπάρχει άπειρος αριθμός δράσεων και μηχανισμών για την παραγωγή και την αναπαραγωγή ευρωπαϊκής κουλτούρας και ιδεολογίας. Οι πολιτικές αυτές είναι άλλωστε που μπορούν πιο εύκολα να κινητοποιήσουν τους πολίτες της Ευρώπης, να αυξήσουν το ενδιαφέρον, τη συμμετοχή και τις προσδοκίες για την ολοκλήρωση. Οι πολίτες δεν μπορεί να είναι έξω από αυτή την προοπτική, θα αποτύχει κάθε προσπάθεια στο εξής. Αυτό διδάσκει η κρίση τα τελευταία χρόνια. Χρειάζονται καινούργιοι κώδικες επικοινωνίας με τους πολίτες, με το εκλογικό σώμα, για το κολοσσιαίο αυτό πολιτικό project που λέγεται Ευρώπη. Δεν μπορεί οι πολίτες και τα έθνη να αντιλαμβάνονται και να αντιμετωπίζουν την Ευρώπη σαν μία καθαρά ταμειο-λογιστική, απλώς και μόνο, διάσταση.