Βαθύτερα στη στοά της αλήθειας του Δ. Παπαϊωάννου
Πέντε λεπτά προτού αρχίσει η παράσταση, μια κυρία που καθόταν δίπλα μου ρώτησε χαμηλόφωνα τη φίλη της: «Και για πες, τι... βλέπουμε;». Παρά τα φαινόμενα, δεν πρόκειται για προκλητική περίπτωση άγνοιας ή για κάποια που βρέθηκε εκεί τυχαία, σε μία ακόμα ευκαιρία να μοστράρει το ακριβό της μανικιούρ – ο διάλογος που ακολούθησε, άλλωστε, το πιστοποιεί. Αντιθέτως, είναι ενδεικτική του γενικότερου πνεύματος: όλοι ήρθαμε να δούμε το νέο έργο του Παπαϊωάννου· τα υπόλοιπα (θέμα, σκηνικά, λοιποί συντελεστές κ.ο.κ.) είναι ήσσονος σημασίας. Και αυτό είναι κάτι που κατακτάται δύσκολα στην τέχνη.
Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, ένας από τους σπουδαιότερους εγχώριους δημιουργούς του και- ρού μας, σε οποιαδήποτε καλλιτεχνική έκφανση, παρουσιάζει αυτές τις μέρες στη Στέγη, προτού φύγει σε παγκόσμια περιοδεία, την τελευταία του δουλειά με τίτλο «Ο μεγάλος δαμαστής». Θα μπορούσε να λέγεται απλά «Ο άνθρωπος». Από την άλλη, ένας τίτλος τόσο γενικός είναι ίσως αταίριαστος με το πολύ συγκεκριμένης υφής έργο του Ελληνα χορογράφου. Πίσω στην αρχή όμως. Τι βλέπουμε: ένα θίασο καλοκουρδισμένων χορευτών, πάνω σε μια «κυματιστή» σκηνή, η οποία κρύβει και αρκετές εκπλήξεις, να εξερευνά (αρχικά) την έννοια του βήματος· ως σύμβολο προόδου, ιστορικό πέρασμα, αλλά και ως πισωγύρισμα ή παραπάτημα.
Σε μία από τις πρώτες σκηνές της παράστασης, ένας αστροναύτης ξεθάβει έναν γυμνό άνδρα από τα έγκατα της σκηνής. Είναι μόνο το πρώτο από τα πολλά –ίσως περισσότερα από κάθε άλλο έργο του Παπαϊωάννου– εντυπωσιακά οπτικά κάδρα που αισθητοποιούν τις αλληγορίες του. Οι αλλόκοτες εικόνες, τα υβριδικά όντα, οι φαινομενικές δυσαρμονίες που επιστρέφουν σε όλη τη διάρκεια της παράστασης, μοιάζουν με τις παράδοξα συζευγμένες εκφράσεις που συχνά συναντούμε στον ποιητικό λόγο. Η ποίηση, βέβαια, εδώ είναι σχεδόν αποκλειστικά σωματική. Μέσω των σωμάτων ο καλλιτέχνης μάς οδηγεί σε μια βαθιά προσωπική, και όμως με τον τρόπο της ολιστική, αφήγηση της ανθρώπινης ύπαρξης, από τη γέννηση ώς τον θάνατο και (πιθανόν) ακόμη παραπέρα.
Πέραν των υπολοίπων, η συγκεκριμένη δημιουργία είναι απόδειξη πως η οικονομία και η λιτότητα των εκφραστικών μέσων είναι προτέρημα όταν η διαχείρισή τους είναι ευρηματική. Ακόμη και τα λιγότερο προσβάσιμα κομμάτια του «Μεγάλου δαμαστή», ειδικά από τη μέση και μετά, διατηρούν μια παιχνιδιάρικη διάθεση (βλ. την αναφορά στον Ρέμπραντ) που ομαλοποιεί το δραματικό βάρος. Οι θεατές, όλων των ηλικιών, μάλλον ποτέ δεν θα καταλάβουν τα πάντα σε μια παράσταση του Παπαϊωάννου. Δεν χρειάζεται κιόλας. Τον τίμησαν ξανά με ζεστό χειροκρότημα, αφού για άλλη μία φορά τούς προχώρησε, όπως εκείνος ξέρει, λίγο βαθύτερα στη στοά της αλήθειας του.
Ο «Μεγάλος δαμαστής» οδηγεί σε μια προσωπική και με τον τρόπο της ολιστική αφήγηση της ανθρώπινης ύπαρξης.