Η Θεσσαλονίκη στο «σκάνερ» της Monumenta
Mετά την Αθήνα, σε εξέλιξη το νέο πρόγραμμα καταγραφής κτιρίων
με απόσταση και επιχειρήσει να κατανοήσει τι ακριβώς κάνει η Monumenta, θα αρκούσε να πει με βεβαιότητα ότι η ακμαία αυτή ομάδα πολιτών προχωράει αυτό που δεν είχε γίνει ποτέ στην Ελλάδα. Τη σταδιακή καταγραφή του κτιριακού αποθέματος των πόλεων, με την Αθήνα να έχει ήδη «σκαναριστεί» ολόκληρη. Η Monumenta, που ξεκίνησε ως ομάδα κρούσης και ευαισθητοποίησης για θέματα αρχιτεκτονικού και φυσικού περιβάλλοντος, εξελίχθηκε σε ιδιωτικό φορέα που έχει αναλάβει την καταγραφή του αστικού πλούτου.
Η συνέπεια και η σωστή δουλειά ενέπνευσαν εμπιστοσύνη και η συνδρομή του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος ήταν μια επιβράβευση. To ίδρυμα, με νέα δωρεά του από το 2016, υποστηρίζει το υπό εξέλιξη, μεγάλο και φιλόδοξο σχέδιο της Monumenta: την πλήρη καταγραφή του αρχιτεκτονικού πλούτου της Θεσσαλονίκης. Κτίριο προς κτίριο ώς τα μέσα του 20ού αιώνα.
«Η επέκταση του προγράμματος καταγραφής των κτιρίων του 19ου και του πρώτου μισού του 20ού αιώνα στη Θεσσαλονίκη ήταν ένας μεγάλος στόχος», λέει η Ειρήνη Γρατσία, αρχαιολόγος και ιθύνων νους της Monumenta, που σταδιακά οργανώνει μια τράπεζα δεδομένων. «Ο στόχος επιτεύχθηκε χάρη στους αρχιτέκτονες συνεργάτες μας στη Θεσσαλονίκη (Σταύρος Απότσος, Φωτεινή Γκουγκουστάμου, Νίκος Καραγιάννης, Ελένη Κυριακίδου, Στέλλα Ρωσσικοπούλου, Λένια Στεφανίδου).
Σε αυτούς οφείλεται η επιτυχής μεταφορά του προγράμματος και εκείνοι ανέλαβαν να ξεκινήσουν τη συστηματική καταγραφή όλων των κτιρίων που διατηρούνται στα όρια του Δήμου Θεσσαλονίκης. Και βέβαια χάρη στη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος από το 2016».
Η καταγραφή στη Θεσσαλονίκη είναι μία αστική περιπέτεια με ιδιάζοντα χαρακτηριστικά που τη διαφοροποιούν από την Αθήνα. Οι δύο πόλεις έχουν ανόμοια αρχιτεκτονική διαδρομή και διαφέρουν σε μέγεθος και εσωτερική γεωγραφία και οργάνωση. «Κατά την καταγραφή, με τους συνεργάτες μας, γοητεύθηκα από τα κτίρια του εκλεκτικισμού. Είναι γνωστό ότι η Θεσσαλονίκη είναι ένα μουσείο των κτιρίων αυτών», λέει η Ειρήνη Γρατσία. «Και, βέβαια, μου έκανε εντύπωση η απουσία του μοντέρνου κινήματος –λιγοστά δείγματα απαντούν– που είναι τόσο συχνό στην Αθήνα. Είναι μια μαγική εμπειρία η καταγραφή στη Θεσσαλονίκη και προτείνω σε όσους θέλουν να γνωρίσουν την αρχιτεκτονική να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα καταγραφής». Η ανοικτή πρόσκληση στους πολίτες είναι άλλωστε μία τακτική που εξ αρχής υιοθετεί η Μοnumenta, καθώς στηρίζει και στηρίζεται στον εθελοντισμό, καλλιεργώντας την έννοια του συνειδητού πολίτη απέναντι σε θέματα αστικής αρχιτεκτονικής (για συμμετοχές στο πρόγραμμα καταγραφής κτιρίων της Θεσσαλονίκης: monumentathessaloniki@gmail.com ή 6976-503.775).
Η Θεσσαλονίκη έχει ευρεία μορφολογική ποικιλία κτιρίων που χτίστηκαν κυρίως μετά την πυρκαγιά του 1917. Απουσιάζει ο νεοκλασικισμός της Παλαιάς Ελλάδος, αλλά πλειοδοτούν οι κεντροευρωπαϊκές και βαλκανικές επιρροές στη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Σημαντική είναι η συμβολή των επιστημονικών συμβούλων του προγράμματος καταγραφής, της Αλέκας Καραδήμου - Γερόλυμπου, ομότιμης καθηγήτριας ΑΠΘ, και του αρχιτέκτονα ερευνητή Βασίλη Κολώνα, καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.