Επικίνδυνη κλιμάκωση στον Περσικό Κόλπο
Ηαπόφαση της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Αιγύπτου και του Μπαχρέιν να διακόψουν διπλωματικές σχέσεις με το Κατάρ και να επιβάλουν αποκλεισμό και σκληρές κυρώσεις εναντίον της μικρής πλην πάμπλουτης χώρας, κατηγορώντας την για «στήριξη της τρομοκρατίας» και ανάρμοστες σχέσεις με το Ιράν, αποκάλυψε πολλές εντάσεις που αναπτύσσονταν κάτω από την επιφάνεια εδώ και χρόνια. Είναι εύλογο το ερώτημα, όμως, εάν σήμερα οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές των τελευταίων εξελίξεων καταλαβαίνουν πού οδηγούνται ή εάν έχουν παρασυρθεί από μια δίνη που ουδείς θα μπορέσει να ελέγξει.
Εδώ και χρόνια, από τη λεγόμενη «Αραβική Ανοιξη» το 2011, εκδηλώθηκε με νέα ένταση η αιώνια διαμάχη μεταξύ σουνιτών και σιιτών, δηλαδή μεταξύ του 90% των μουσουλμάνων και της μειονότητας της οποίας ο μεγαλύτερος πληθυσμός καταγράφεται κυρίως στο Ιράν και στο Ιράκ (όπου οι σιίτες πλειοψηφούν), στη Συρία, στον Λίβανο και στο Πακιστάν, καθώς και στην Υεμένη και στο Μπαχρέιν. Οι θεολογικές διαφορές πηγάζουν από τον έβδομο αιώνα, από τη διαδοχή του Μωάμεθ, και οι πολιτικές διαφορές αναζωπυρώθηκαν με την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003 και την ανατροπή της κυβέρνησης του Σαντάμ Χουσεΐν και της ελίτ σουνιτών και χριστιανών. Εκτοτε, μαίνονται πόλεμοι μέσω αντιπροσώπων στο Ιράκ, στη Συρία και στην Υεμένη. Η Σαουδική Αραβία, το Κατάρ, η Τουρκία και άλλες χώρες στήριξαν εξτρεμιστικές σουνιτικές ομάδες σε αυτούς τους πολέμους. Το αυτοαποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος, με ισχυρή επιρροή τα τελευταία χρόνια στο Ιράκ, στη Συρία και στη Λιβύη εκπροσωπεί τη σκληρότερη πτέρυγα των σουνιτών. Ετσι, αναπτύχθηκε περισσότερο εκεί όπου οι σουνίτες αισθάνονταν τη μεγαλύτερη απειλή από τους σιίτες και από τον κύριο υποστηρικτή τους, το Ιράν.
Ως εδώ τα πράγματα είναι κατανοητά. Οι πόλεμοι διά εκπροσώπων, όμως, μπορεί να φαίνονται μακρινοί στους υποκινητές τους, αλλά έχουν τον τρόπο να επηρεάζουν τα πάντα γύρω τους. Το Κατάρ πρωταγωνιστούσε στους πολέμους εναντίον του Ασαντ στη Συρία και του Καντάφι στη Λιβύη, συμμετείχε στη συμμαχία υπό των Σαουδαράβων εναντίον της σιιτικής εξέγερσης στη Υεμένη, εδώ και δεκαετίες φιλοξενεί τη μεγαλύτερη αμερικανική βάση στην περιοχή και το 2014 σύναψε αμυντική συμφωνία με την Τουρκία – η οποία παρουσιαζόταν ως μέτωπο εναντίον του Ιράν. Φαίνεται, όμως, ότι με την ανεξάρτητη στάση του απέναντι σε άλλα αραβικά κράτη (κυρίως μέσω του τηλεοπτικού δικτύου Αλ Τζαζίρα) αλλά και προς το Ιράν (με το οποίο μοιράζεται τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου), το Κατάρ τράβηξε πολύ το σχοινί. Η ενόχληση των έως προσφάτως συμμάχων του ενθαρρύνθηκε από την πρόσφατη επίσκεψη του Ντόναλντ Τραμπ στη Σαουδική Αραβία, ο οποίος έδωσε στο Ριάντ την εντύπωση ότι μπορούσε να στραφεί εναντίον της χώρας που φιλοξενεί περίπου 10.000 Αμερικανούς στρατιωτικούς. Η υποστήριξη που προσφέρει η Ντόχα στους Αδελφούς Μουσουλμάνους της Αιγύπτου και στην Παλαιστινιακή Χαμάς (η οποία στηρίζεται και από το Ιράν), εξόργισε τη Σαουδική Αραβία, την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Η έχθρα του Ισραήλ και της Σαουδικής Αραβίας εναντίον του Ιράν βρήκε ένθερμο υποστηρικτή στον Αμερικανό πρόεδρο. Επόμενο ήταν το Κατάρ να γίνει στόχος. Ετσι, φαίνεται ότι και ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αισθάνθηκε την ανάγκη να στηρίξει την Ντόχα: και η Τουρκία, όπως το Κατάρ, είναι ένθερμος υποστηρικτής των Αδελφών Μουσουλμάνων και των αντιπάλων της διεθνώς αναγνωρισμένης κυβέρνησης στη Λιβύη – προς μεγάλη ενόχληση της Αιγύπτου. (Η Ελλάδα, που ανέλαβε τη διπλωματική εκπροσώπηση της Αιγύπτου στο Κατάρ, προφανώς επηρεάζεται άμεσα και έμμεσα από τις εξελίξεις).
Η συμπεριφορά της Τουρκίας δείχνει πόσο μπερδεύτηκε το σουνιτικό μέτωπο. Τη Δευτέρα ο Ερντογάν συζήτησε το θέμα του Κατάρ τηλεφωνικώς με τον Βλαντιμίρ Πούτιν, την Τρίτη ο Τούρκος πρόεδρος εξέφρασε τη στήριξή του προς το Κατάρ, την Τετάρτη συναντήθηκε με τον Ιρανό υπουργό Εξωτερικών Ζαρίφ στην Αγκυρα, ενώ η τουρκική Βουλή επικύρωσε την απόφαση να σταλεί στρατιωτική δύναμη στο Κατάρ. Την ίδια μέρα, τρομοκράτες του Ισλαμικού Κράτους σκότωσαν 17 άτομα στην Τεχεράνη. Οι Φρουροί της Επανάστασης του Ιράν κατηγόρησαν τη Σαουδική Αραβία για την επίθεση, ενώ η τρομοκρατική οργάνωση έδωσε στη δημοσιότητα βίντεο στο οποίο απειλεί και το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία, λέγοντας, «έρχεται και η δική σας σειρά». Η πιο ακραία οργάνωση των σουνιτών, με άλλα λόγια, έφθασε να απειλεί όχι μόνο τον προαιώνιο εχθρό αλλά και αυτούς που στήριξαν την ανάπτυξη τέτοιων οργανώσεων.
Οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Ε.Ε. παρακολουθούν, ζητώντας διπλωματική λύση, αλλά ουδεμία «εξωτερική» δύναμη δείχνει να έχει την αξιοπιστία, το σχέδιο και το σθένος να παρέμβει. Και οι πρωταγωνιστές φαίνεται να αυτοσχεδιάζουν.