Απαλείφοντας βαριές μνήμες

Το να αφαιρεί κανείς τον όλεθρο από τα ανθρώπινα πεπραγμένα, να τον διαγράφει από τα κατάστιχα του χρόνου, είναι σαν να παρουσιάζει τη γη χωρίς ανθρώπους. Ωστόσο, συχνά οι ιστοριογράφοι εξωραΐζουν ή «ξεχνούν» επαίσχυντες πράξεις «χάριν του έθνους». Κάθε γενιά υψώνει μνημεία στους δημίους της προηγουμένης, απαλείφοντας ό,τι θα τη βάραινε σαν σιδερένιος μανδύας. Προ ημερών, σύμφωνα με την ιστοσελίδα Balkan Insight, ο πρόεδρος της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας, Μίλοραντ Ντόντικ, ξεκαθάρισε ότι δεν θα επιτραπούν ποτέ στα τοπικά σχολεία βιβλία που εξιστορούν τη σφαγή της Σρεμπρένιτσα και την πολιορκία του Σαράγεβο. Οπως ισχυρίστηκε, τα σχολικά βιβλία έχουν γραφτεί από Βοσνίους και Κροάτες (της Βοσνίας) που υποστηρίζουν «ότι οι Σέρβοι διέπραξαν τη γενοκτονία», «αλλά αυτά δεν είναι αλήθεια και δεν θα πρέπει να διδάσκονται στα σχολεία μας». Ακόμη και στην Ελλάδα πέρασε καιρός μέχρι τα μέσα να αναφερθούν στη σφαγή, στις 11 Ιουλίου 1995, 8.000 Βοσνίων μουσουλμάνων από μονάδες Σερβοβοσνίων με επικεφαλής τον Ράτκο Μλάντιτς.

Οπως έλεγε ο Μοντεσκιέ, «στις απολυταρχίες οι ιστορικοί προδίδουν την αλήθεια επειδή δεν είναι ελεύθεροι να την καταγράψουν. Στα φιλελεύθερα κράτη προδίδουν την αλήθεια εξαιτίας της δικής τους ελευθερίας». Η Ιστορία βρίσκεται πάντοτε σε μειονεκτική θέση απέναντι στη ρητορική που μπορεί και επιστρατεύει τον μύθο για ενίσχυση της επιχειρηματολογίας και ερεθισμό της φαντασίας. Η ιστορική αλήθεια δεν εκτιμάται, δεν γοητεύει, ενοχλεί. Ετσι, επικρατούν το σκότος, τα ψεύδη, οι πλαστογραφίες, οι κίβδηλες ηρωοποιήσεις – παλιές αρρώστιες της ιστοριογραφίας. Το ποια θα είναι κάθε φορά η προπαγάνδα, το ψεύδος, τα χαλκεία, εξαρτάται από το πλαίσιο της εποχής. Οπως είχε περιγράψει ο Τούρκος πανεπιστημιακός Τανέρ Ακσάμ στην εφημερίδα Armenian Weekly, για τη γενοκτονία των Αρμενίων τα παιδιά διδάσκονται ότι οι Αρμένιοι ήταν «εγκάθετοι ξένων, που είχαν στόχο να διασπάσουν το κράτος και να πνίξουν τη χώρα στο αίμα». Η Γενοκτονία των Αρμενίων (300.000 νεκροί την περίοδο του Αμπντουλχαμίτ Β΄) και ο εκτοπισμός τους περιγράφεται ως ένα ψέμα («εκείνη την εποχή δεν σκοτώθηκε κανένας Αρμένιος ή Ελληνας», «αντίθετα οι Αρμένιοι δολοφόνησαν και εκτόπισαν 600.000 Τούρκους και μουσουλμάνους»).

Από γενιά σε γενιά κληροδοτούνται διαφορετικά ψεύδη. Ωστόσο, η κατανόηση των αλλοτινών συγκρούσεων βοηθάει να αντιληφθούμε τις σημερινές. Αν τις αρνηθούμε, δεν μπορούμε να διαχειριστούμε τις τωρινές διαφορές μας. Οι πληροφορίες διαμορφώνουν κρίσεις και πεποιθήσεις που κατευθύνουν τις πράξεις μας. Βοηθούν έναν ηγέτη όχι να προφητεύει, αλλά να ελέγχει τα γεγονότα. Η ιστορική γνώση δεν μας κάνει εξυπνότερους για την επόμενη φορά, αλλά σοφότερους για πάντα. Το ζήτημα είναι ότι η στρέβλωση αρχίζει άμεσα, πριν περάσουν πολλά χρόνια. «Πώς να πιστέψει κανείς την Ιστορία, όταν για γεγονότα που έγιναν μόλις χθες, λέγονται τόσα ψεύδη;», αναρωτιόταν ο Βίσμαρκ. Και η συνείδηση που αποκτάται δεν αποσείεται εύκολα, δεν επιτρέπει άλλες αναγνώσεις των γεγονότων, απωθεί ως ιερόσυλη κάθε αποκάλυψη των φενακισμών. Και συνεχίζεται η παρέλαση ψεύτικων απολύτων. Η ανάγκη για το πλασματικό θριαμβεύει εις βάρος της εξόφθαλμης αλήθειας. Μια παραφροσύνη μέσα σε ένα απρόβλεπτο σύμπαν, όπου εντούτοις όλα επαναλαμβάνονται.

Εντολή Ντόντικ να μη διδάσκονται στα σχολεία βιβλία που εξιστορούν τη σφαγή της Σρεμπρένιτσα.