Στην παράδοση της φανταστικής λογοτεχνίας
O συγγραφέας σκηνοθετεί πλάνο και γραφή και διαπλέκει πραγματικότητα και μυθοπλασία
ΝΤΑΝΙΕΛ ΚΕΛΜΑΝ Επρεπε να είχες φύγει μτφρ.: Κώστας Κοσμάς Καστανιώτης, σελ. 102 Του ΚΩΣΤΑ Θ. ΚΑΛΦΟΠΟΥΛΟΥ Ο Ντάνιελ Κέλμαν ανήκει στη νεότερη συγγραφική γενιά της Γερμανίας, που μαζί με τον Ινγκο Σούλτσε και, πρόσφατα, τον Φρανκ Βίτσελ, στη σκιά των Big 4 (Μπάιλ, Γκρας, Γιόνζον, Βάλζερ), κατάφεραν πάντως να ανανεώσουν τη λογοτεχνική παραγωγή σε μια χώρα, η οποία από το 1989 βρίσκεται σε αναζήτηση εθνικής και λογοτεχνικής ταυτότητας.
Με τη «Μέτρηση του κόσμου», που αφηγείται τις πνευματικές περιπέτειες δύο ιερών τεράτων και ερευνητών κατά την περίοδο του γερμανικού κλασικισμού (Αλεξάντερ φον Χούμπολτ και Καρλ Φρίντριχ Γκάους), κέρδισε, χάρις και στην κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος, την αποδοχή του παγκοσμιοποιημένου πλέον αναγνωστικού κοινού, ενώ η κριτική τον εντάσσει στον ευρωπαϊκό «μαγικό ρεαλισμό», ως επίγονο του Αλφρεντ Κούμπιν, γνωστού για το μυθιστόρημα «Η άλλη πλευρά» (εκδ. Μέδουσα), κυρίως όμως για τα εξαίρετα χαρακτικά του, και του Λέο Πέρουτς.
Στη νουβέλα αυτή ο Κέλμαν επιστρέφει στη φανταστική λογοτεχνία. Ηδη ο τίτλος λειτουργεί ως έγκαιρη προειδοποίηση, για τον αφηγητή, αλλά και τον αναγνώστη: μπροστά στο απειλητικά αναπάντεχο και παράδοξο, η φυγή (θα) ήταν η μόνη διέξοδος. Ο συγγραφέας συνθέτει μικρές, φυγόκεντρες πρόζες, κυρίως στη μορφή των ημερολογιακών καταχωρίσεων και των σημειώσεων που κρατά ο αφηγητής, ένας σεναριογράφος που απομονώνεται με την οικογένειά του σε μια απόμακρη εξοχική κατοικία, με φόντο τα βουνά. Ολα αρχίζουν με τη ρομαντική εικόνα μητέρας και κόρης σε μια «ποδηλατάδα» με Tandem (ποδήλατο για δύο αναβάτες) σε επαρχιακό δρόμο, και όλα παραπέμπουν σε ένα ειδυλλιακό σύντομο κινηματογραφικό πλάνο, που θα ανατραπεί, μαζί με το ποδήλατο, από μια πέτρα. Το επιβεβαιώνουν οι φιλμικοί όροι «fade out», «μαύρο», «τίτλοι αρχής», που σκηνοθετούν πλάνο και γραφή, καθώς πραγματικότητα και μυθοπλασία διαπλέκονται.
Ακολουθεί η συστηματική καταγραφή στο καινούργιο σημειωματάριο του αφηγητή, ένα «ημερολόγιο εργασίας» στην παράδοση των συγγραφέων του προηγούμενου αιώνα. Αισιοδοξία στα όρια της αυτοπεποίθησης, ανανέωση, σύντομες οικογενειακές σκηνές και προστριβές, και σκέψεις πάνω στο συγγραφικό ύφος και στην επιλογή των λέξεων, άρα πάνω στη γλώσ- σα και στη γραφή. Η τέχνη, όπως πρέσβευε και ο Αντόρνο, βρίσκεται στην τεχνική των περικοπών, άρα στη συμπύκνωση. Στη φιλμικότητα αυτής της πυκνής γραφής, η αφήγηση εκτυλίσσεται σαν σε διαδοχικά πλάνα και το φυσικό γίνεται αίφνης αλλόκοτο, καθώς ο παντεπόπτης συγγραφέας καταγράφει ανελλιπώς τα όσα παρατηρεί, όσα επεξεργάζεται νοητικά (ή μήπως τα φαντάζεται;), αλλά και όσα (νομίζει πως) στέκουν εμπόδιο στη δημιουργικότητά του.
Στο ειδυλλιακό αλπικό τοπίο, «τα πράγματα έχουν τη δική τους ζωή», απρόβλεπτη, μυστική, υπερφυσική. Μέσα σε έξι μέρες και νύχτες όλα μπορούν σε μια στιγμή ν’ αλλάξουν, «μόλις συμβεί κάτι παράξενο», και τότε, ακόμη και το σπίτι δεν είναι ίδιο. Παράλληλα, η ημερολογιακή καταγραφή διαχέεται κειμενικά στην επεξεργασία του σεναρίου, η λογοτεχνία συνομιλεί με τον κινηματογράφο, το κείμενο με την εικόνα: από τη δραματουργία στο δράμα.
Στην παράδοση της φανταστικής λογοτεχνίας, ο Κέλμαν καταφέρνει να αποδώσει πειστικά τους χαρακτήρες, κυρίως το κλίμα του φόβου και του ανοίκειου που επικρατεί στη σκιά των πραγμάτων μέσα στο κλειστοφοβικό περιβάλλον, με φόντο τους επιβλητικούς αλπικούς όγκους. Σε μια κλιμάκωση της καχυποψίας και των ανεξήγητων φαινομένων που απειλούν την (φαινομενική) οικογενειακή γαλήνη, αλλά και την ψυχική ισορροπία του αφηγητή, η αγάπη είναι το μόνο καταφύγιο που απομένει. Είναι όμως έτσι;