Μία όπερα... μικρού μήκους
Το «Εσσεται ήμαρ...» του Γιώργου Κουμεντάκη ανεβαίνει στο Summer Nostos
Οταν το 1986 ο πρωτοποριακός και πολυπράγμων Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου (1915-2000) ανέθετε σε επιλεγμένους νέους συνθέτες μικρές μονόπρακτες όπερες για να επαναπροσδιορίσει την έννοια του μουσικού θεάτρου, ο 27χρονος τότε Γιώργος Κουμεντάκης έγραψε το «Εσσεται ήμαρ...», μια όπερα «μικρού μήκους» με λιμπρέτο από επι- λεγμένους στίχους της Iλιάδας και της Οδύσσειας. Η πλοκή μεταφέρει τους θεατές στις τελευταίες ημέρες της Τροίας, όπου όλα προμηνύουν την έλευση της μεγάλης καταστροφής με τον ζόφο του πολέμου. Ο βαρύτονος Διονύσης Σούρμπης είναι ο τυφλός αοιδός που «καλεί και ενεργοποιεί» την Ωραία Ελένη, τη σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη, να κινηθεί ανάμεσα στην ομορφιά και στον θάνατο. «Ηταν για μένα ένας τρόπος να ξαναδώ ένα τόσο παλιό κείμενο και να βρω έναν τρόπο να επαναπροσδιορίσω το σήμερα. Η μέρα της καταστροφής είναι πάντα παρούσα», λέει στην «Κ» ο κ. Κουμεντάκης. Η Ωραία Ελένη γίνεται έρμαιο –ένα «ανδρείκελο», όπως τη χαρακτηρίζει ο συνθέτης– του ποιητή που έχει τη δύναμη ενός μικρού θεού. «Οταν εκείνη ζει πραγματικά τον θρήνο και μεταμορφώνεται σε μαινάδα, όταν είναι ειλικρινής με τον εαυτό της και δεν “υποκρίνεται”, τότε είναι η “αλήθεια” των πραγμάτων και ο ποιητής υποχωρεί. Σαν να ζητάει συγγνώμη για το έγκλημα, για την καταστροφή. Είναι ένα ζήτημα καθαρά υπαρξιακό. Εμείς το βλέπουμε ποιητικά, από κάποια απόσταση, αλλά μιλάμε για ένα έγκλημα πολέμου», τονίζει ο κ. Κουμεντάκης.
Το έργο ανέβηκε στο Ηράκλειο, το Οσλο, το Βερολίνο, ενώ το 1995 παίχτηκε στο φεστιβάλ Αργους, στη β΄ γραφή του, με την προσθήκη χορωδίας. Τη σκηνοθεσία του έργου, που «ανήκει» στις Ημέρες Μουσικού Θεάτρου της ΕΛΣ και ανεβαίνει στο πλαίσιο του Summer Nostos Festival, έχει αναλάβει ο Εκτορας Λυγίζος, ο οποίος ως φιλόλογος έχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα ομηρικά έπη. Αλλωστε, το λιμπρέτο είναι στα αρχαία ελληνικά με μεταφρα-
Τη σκηνοθεσία του έργου, που «ανήκει» στις Ημέρες Μουσικού Θεάτρου της ΕΛΣ, έχει αναλάβει ο Εκτορας Λυγίζος.
σμένους υπέρτιτλους. «Αποφασίσαμε να αντιμετωπίσουμε την ορχήστρα, τους τραγουδιστές και τη μαέστρο ως μια ομάδα ανθρώπων που έρχονται να αφηγηθούν την ιστορία. Οπότε χρησιμοποιήσαμε έναν από τους βασικούς μηχανισμούς του μουσικού θεάτρου, την τάφρο, στην οποία εισέρχονται. Δεν προσπάθησα να ερμηνεύσω το έργο, αλλά να κάνω “χώρο” για να περάσει η μουσική του στον ακροατή, σε μια διαδρομή που ξεκινάει από το μπαρόκ, πάει στην ψαλμωδία, μετά σε πιο άγριους ήχους και επιστρέφει στην ψαλμωδία», σημειώνει ο κ. Λυγίζος.
Σε ένα ενδιαφέρον σκηνοθετικό εύρημα, η ορχήστρα και η μαέστρος αποκτούν ενεργότερο ρόλο από το αναμενόμενο και απευθύνονται στην Ελένη, ενώ η τάφρος γίνεται ο Δούρειος Ιππος των Αχαιών. Η μουσική έχει Μπαρόκ επιρροές και ανάμεσα στην επιλογή των οργάνων υπάρχει και το μπάσο κοντίνουο, το οποίο, σύμφωνα με τον συνθέτη, δίνει την αίσθηση του αυτοσχεδιασμού που ακολουθεί τις φωνές των τραγουδιστών. «Είναι μια μουσική καθαρά γραμμένη με πολλές λεπτομέρειες. Η κάθε άρθρωση, το κάθε σημάδι στην παρτιτούρα εμπεριέχει και ένα μήνυμα, και αυτό είναι σημαντικό. Η μουσική είναι πολύ έντονα δεμένη με τη δραματουργία, χωρίς όμως να παίρνει μόνη της έναν ρόλο, εμπλουτίζει αυτό που ακούμε από τους τραγουδιστές», σημειώνει η Ζωή Τσόκανου που θα διευθύνει το Ergon Ensemble.
«Εσσεται ήμαρ...», Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ, ΚΠΙΣΝ, 18 Ιουνίου, 7 μ.μ. και 11 μ.μ.