Το θάρρος της διόρθωσης
Εάν η αρχική απόφαση για δημοψήφισμα που θα έκρινε την παραμονή της Βρετανίας στην Ε.Ε. ήταν λάθος, η επιμονή στην έξοδο είναι έγκλημα. Ο χρόνος που πέρασε από την ημέρα του δημοψηφίσματος έδειξε σαφέστατα ότι το Brexit θα αποτελέσει βαρύ πλήγμα και για τη Βρετανία και για την Ε.Ε. Οι προκλήσεις της εποχής απαιτούν λύσεις που θα υπάρξουν μόνο εάν οι σχέσεις της Βρετανίας με τις άλλες 27 χώρεςμέλη ενισχυθούν. Αυτό που δεν περιμέναμε έως πρόσφατα ήταν ότι οι εξελίξεις των τελευταίων μηνών θα ευνοούσαν πιθανή διόρθωση της επικίνδυνης πορείας. Διάφορες εκλογικές αναμετρήσεις άλλαξαν το σκηνικό.
Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ όφειλε να πείσει και τον πιο ένθερμο υποστηρικτή του Brexit ότι ο κόσμος εκτός Ε.Ε. θα είναι απρόβλεπτος· ουδείς Βρετανός δικαιούται να πιστεύει ότι «η ειδική σχέση» της χώρας του με τις ΗΠΑ είναι εγγύηση τέτοια ώστε να υπερτερεί της απώλειας της συμμετοχής στην ενιαία αγορά της Ευρώπης. Την ίδια ώρα, η επικράτηση του Εμανουέλ Μακρόν επιτρέπει να ελπίζουμε σε ανανέωση της συνεργασίας Γαλλίας - Γερμανίας σε βαθμό που η Ενωση θα αποκτήσει την αυτοπεποίθηση που χρειάζεται για να λύσει τα προβλήματά της (που δεν περιορί- ζονται στο Brexit, ασφαλώς, παρότι αυτό το ζήτημα παραμένει υπαρξιακό για την Ενωση). Σε συνάντηση με τη Βρετανή πρωθυπουργό Τερέζα Μέι την περασμένη Τρίτη, ο κ. Μακρόν, ένθερμος υποστηρικτής μιας ισχυρότερης Ενωσης, δήλωσε ότι η απόφαση της Βρετανίας θα μπορούσε να ανατραπεί. Υπογραμμίζοντας ότι σέβεται το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, ο Γάλλος πρόεδρος προσέθεσε: «Εως ότου ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις, υπάρχει πάντα η πιθανότητα η πόρτα να ανοίξει πάλι». Επίσης, ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε είπε: «Θέλουμε μια λύση που θα προκαλέσει τη μικρότερη δυνατή ζημιά και στις δύο πλευρές». Ο υπουργός Εξωτερικών της Δανίας, αναφερόμενος στους Βρετανούς, τόνισε: «Εάν αύριο αλλάξουν πορεία και πουν ότι θέλουν να παραμείνουν, η Δανία είναι υπέρ αυτού του ενδεχομένου». Στην Ευρώπη, με άλλα λόγια, το κλίμα βελτιώνεται όσον αφορά στις καλές προθέσεις.
Την ερχόμενη εβδομάδα η κ. Μέι θα βρεθεί με τους ομολόγους της στη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. – η πρώτη τέτοια συνάντηση μετά τις εκλογές της 8ης Ιουνίου, οπότε το Συντηρητικό Κόμμα έχασε την αυτοδυναμία του στη Βουλή των Κοινοτήτων. Το αποτέλεσμα αυτό έχει ενθαρρύνει όσους αντιτίθενται στο Brexit ή θα προτιμούσαν ένα «μαλακό» Brexit. Η αποκάλυψη των «Τάιμς του Λονδίνου», την Τετάρτη, ότι ο υπουργός Οικονομικών Φίλιπ Χάμοντ θα πιέσει για παραμονή της χώρας στην ενιαία αγορά είναι ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Ο Guardian, επίσης, σημείωσε ότι υπάρχουν σκέψεις και για παραμονή στην ενιαία αγορά και για μια πιο ευέλικτη διαχείριση του θέματος της κίνησης πολιτών μεταξύ Βρετανίας και Ε.Ε. – θέματα που ήταν ταμπού όσο επικρατούσε η σκέψη πως «η απουσία συμφωνίας είναι καλύτερη από κακή συμφωνία».
Μένει να αποδειχθεί εάν οι Βρετανοί θα υιοθετήσουν μια πιο ήπια στάση προς τους άλλους «27» της Ε.Ε. Ισως βοηθήσει σε αυτό το γεγονός ότι όχι μόνο κινδυνεύει η οικονομία τους άμεσα από το Brexit, αλλά η ίδια η ασφάλεια της χώρας. Αυτό δεν αφορά μόνο την απειλή της τρομοκρατίας, αλλά και το ενδεχόμενο αναζωπύρωσης των ταραχών στη Β. Ιρλανδία. Ο πρώην πρωθυπουργός των Συντηρητικών Τζον Μέιτζορ προειδοποίησε ότι, εάν η κ. Μέι προχωρήσει στον σχηματισμό κυβέρνησης μειοψηφίας με τη στήριξη του κόμματος ακραίων προτεσταντών της Βορείου Ιρλανδίας, αυτό ίσως ωθήσει τους «σκληρούς» των αντιμαχόμενων πλευρών να εγκαταλείψουν την ειρηνευτική διαδικασία και να επιστρέψουν στα όπλα. Εντονη είναι και η ανησυχία για την επαναφορά συνόρου μεταξύ Β. Ιρλανδίας και της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας, καθώς και ο κίνδυνος να αποσχιστούν οι Σκωτσέζοι από το Ηνωμένο Βασίλειο εάν αυτό αποχωρήσει από την Ε.Ε.
Από την άλλη, καθώς η Ε.Ε. αναζητεί τον δρόμο της, είναι προφανές ότι σε κορυφαία ζητήματα, όπως η ασφάλεια και η αμυντική πολιτική, η εκπαίδευση και η τεχνολογική ανάπτυξη, απαιτούν την ενεργό συμμετοχή της Βρετανίας. Και οι δύο πλευρές οφείλουν να αναγνωρίσουν τι κερδίζουν από τη στενή συνεργασία και τι χάνουν λόγω εσφαλμένων αντιλήψεων (ή όταν παρασύρονται από ψέματα, όπως αυτά των ηγετών της κίνησης υπέρ του Brexit). Η κ. Μέι γνωρίζει ότι απαιτείται πολύ θάρρος για να διορθώσει κάποιος ένα λάθος. Το στοίχημα των εκλογών το έχασε· ευθύνη της τώρα είναι να εξασφαλίσει το μακροπρόθεσμο καλό της πατρίδας της και να κάνει πίσω. Και η ευθύνη των ταγών της Ενωσης είναι να παραμερίσουν τους δικούς τους εγωισμούς και να δείξουν στους δύσπιστους Βρετανούς (και σε άλλους) ότι η Ε.Ε. παίρνει στα σοβαρά τα αισθήματα των πολιτών – αλλά και το μέλλον τους. Τέτοιες ευκαιρίες δεν είναι δεδομένες. Και η Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια να τις χάνει.