Ο σημαντικός θεσμός της πολιτικής δίκης
1. Το (υπό διαβούλευση) νομοσχέδιο για τις αλλαγές στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας κεντρίζει μεταξύ άλλων το επιστημονικό ενδιαφέρον: α) Για την πιλοτική δίκη, β) για εύστοχες παρεμβάσεις που καταργούν προβληματικές ρυθμίσεις του Ν. 4335/2015, που έχει υποστεί έντονη κριτική, γ) για την επιτάχυνση των πλειστηριασμών ακινήτων (βλ. Ευ. Τζώρτζη, «Η Καθημερινή», 24.8.2021, σ. 23), δ) για τον εύστοχο εκσυγχρονισμό των ρυθμίσεων για την ηλεκτρονική δίκη. Οι επισημάνσεις περιορίζονται στα σημεία «α» και «β».
2. Η πιλοτική δίκη, γνωστή από το 2006, αφορά οποιοδήποτε ένδικο βοήθημα ή ένδικο μέσο, το οποίο ασκήθηκε ενώπιον πολιτικού δικαστηρίου. Εισάγεται στην πλήρη Ολομέλεια του Αρείου Πάγου με απλή πράξη τριμελούς επιτροπής, η οποία συγκροτείται από τον πρόεδρο του Αρείου Πάγου, τον αρχαιότερο αντιπρόεδρο και τον πρόεδρο του αρμοδίου τμήματος του Αρείου Πάγου, μόνο ύστερα από αίτημα ενός διαδίκου ή του εισαγγελέως του Αρείου Πάγου, εφόσον «τίθεται ζήτημα γενικότερου ενδιαφέροντος που έχει συνέπειες για ευρύτερο κύκλο προσώπων». Η επιτροπή καλεί όλους τους διαδίκους και τον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου να εμφανισθούν ενώπιόν της και να εκθέσουν τις απόψεις τους αυτοπροσώπως ή με υπόμνημα.
Η πράξη δημοσιεύεται σε δύο ημερήσιες εφημερίδες των Αθηνών και συνεπάγεται την αναστολή της εκδικάσεως των εκκρεμών υποθέσεων, με απόφαση των οικείων δικαστηρίων της ουσίας. Επισημάνσεις: α) Δεν ορίζεται προθεσμία συζητήσεως στην επιτροπή, ούτε προθεσμία εκδόσεως και δημοσιεύσεως της πράξεως. β) Η δημοσίευση περιορίζεται μόνο σε εφημερίδες των Αθηνών. γ) Δεν ορίζεται ο χρόνος που παρεμβάλλεται μεταξύ αφενός της εκδόσεως της πράξεως και της δημοσιεύσεως αυτής και αφετέρου της συζητήσεως στην πλήρη Ολομέλεια. δ) Η συνέπεια της αναστολής της εκδικάσεως δεν επέρχεται αυτοδικαίως μετά την έκδοση και τη δημοσίευση της πράξεως, αλλά με απόφαση των οικείων δικαστηρίων της ουσίας. ε) Δεν ορίζεται αν θα πρέπει να προηγηθεί συζήτηση ενώπιον του αρμοδίου δικαστηρίου, πριν αποφασισθεί η αναστολή της εκδικάσεως της υποθέσεως. στ) Δεν ορίζεται ρητώς στο άρθρο 2 του νομοσχεδίου αν ως «ζήτημα» υπονοείται μόνο το «νομικό ζήτημα» και όχι το «πραγματικό ζήτημα». Στη δίκη ενώπιον της πλήρους Ολομέλειας μπορεί να παρέμβει κάθε διάδικος σε εκκρεμή δίκη, στην οποία τίθεται το ίδιο ζήτημα. Μετά την επίλυση του ζητήματος η πλήρης Ολομέλεια παραπέμπει το ένδικο μέσο ή βοήθημα στο αρμόδιο δικαστήριο. Η απόφαση αυτή δεσμεύει μόνο τους διαδίκους και τους παρεμβάντες (έχει δηλαδή σχετική ισχύ). Δεν ρυθμίζεται η σχέση της αποφάσεως αυτής με τις διατάξεις του ΚΠολΔ που αφορούν το παραδεκτό της αναιρέσεως και των λόγων αυτής και την αναίρεση υπέρ του νόμου. Η πιλοτική δίκη είναι αναμφιβόλως ένας ιδιαιτέρως σημαντικός, καινοτόμος, πολυδιάστατος και πολυσύνθετος δικονομικός θεσμός (και με πολλές όμως ευαίσθητες πλευρές και προεκτάσεις), που ασφαλώς προκαλεί συζητήσεις (ενώ η συντονιστική επιτροπή της Ολομέλειας των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος είναι αντίθετη).
3. Ευστόχως ρυθμίζεται η «εκπρόθεσμη» κατάθεση των προτάσεων στην περίπτωση παρελεύσεως της προθεσμίας λόγω ανώτερης βίας.
4. Το άρθρο 237 ως προς το χρονικό σημείο ενάρξεως της προθεσμίας καταθέσεως των προτάσεων προφανώς παραβίαζε την αρχή της ισότητος εις βάρος του εναγομένου. Με την εύστοχη νέα ρύθμιση αποκαθίσταται σε σημαντικό βαθμό η δικαιοκρατική αρχή της ισότητος. Η διατήρηση όμως στις παρεμβάσεις κ.λπ. (άρθρο 238) ως χρονικού σημείου ενάρξεως αυτής της προθεσμίας πάλιν του χρονικού σημείου καταθέσεως της αγωγής παραβιάζει την αρχή της ισότητος.
5. Εύστοχη είναι η νέα ρύθμιση (237 ΚΠολΔ) για την κατάθεση των προτάσεων, όταν το δικαστήριο εξέδωσε παραπεμπτική απόφαση, προβληματίζει ωστόσο η θέσπιση, ως χρονικού σημείου ενάρξεως αυτής της προθεσμίας, της ημερομηνίας καταθέσεως της κλήσεως.
6. Ιδιαιτέρως εύστοχη είναι η νέα ρύθμιση, με την οποία προστίθεται (§ 4 του άρθρου 562 ΚΠολΔ) και δεύτερο εδάφιο, ώστε να μην επέρχεται στην περίπτωση της αυτεπάγγελτης ερεύνης των λόγων αναιρέσεως ο δικονομικός αιφνιδιασμός των διαδίκων, ο οποίος συνιστούσε παράβαση του συνταγματικώς κατοχυρωμένου δικαιώματος δικαστικής προστασίας/ακροάσεως.