Φελινόπολη, ο τόπος που δεν στερεύει

Οο Ιταλός συνθέτης, δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας: «Δεν θα υπάρξει φελινικός σκηνοθέτης που να κινηματογραφεί καλόγριες, νάνους, τη Ρώμη και το τσίρκο, γιατί όπως έλεγε και ο ίδιος “αυτό το έχω ήδη κάνει”». Τα 100 χρόνια από τη γέννηση του «Maestro» –συμπτωματικά Οκτώβριος του 1993 ήταν ο μήνας του θανάτου του– δεν είναι απλώς ακόμη μία επέτειος και αφορμή για να οργανωθούν αφιερώματα στο έργο του. Στην Αθήνα, το αφιέρωμα διαρκεί έως τις 19 του μηνός και συνέπραξαν γι’ αυτό η Ταινιοθήκη της Ελλάδος, η πρεσβεία της Ιταλίας και το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο.

Στο ντοκιμαντέρ με τον ευφάνταστο τίτλο «Φελινόπολη» (υπάρχει online στο site της Ταινιοθήκης) ανασυστήνεται ο κόσμος των σκηνικών και των παρασκηνίων από τα γυρίσματα των ταινιών του. Παράλληλα, καλλιτέχνες που δούλεψαν μαζί του μιλούν για τις σχέσεις τους εντός και εκτός πλατό. Ο Πιοβάνι, ένας από αυτούς, προσθέτει ακόμη μία φράση στο ψηφιδωτό της προσωπικότητας του Φελίνι: «Είχε δυνατή αντίληψη του σύγχρονου κόσμου. Επικέντρωνε στο σήμερα».

Τι σημαίνει για έναν δημιουργό να αποτελεί την ενσάρκωση της τέχνης του, να χρησιμοποιείται το όνομά του ως επιθετικός προσδιορισμός για να περιγράψει κάποιος μια σουρεαλιστική, υπερβατική ατμόσφαιρα, να είναι οι ταινίες του αξεπέραστες και αρυτίδωτες δεκαετίες τώρα, κι όχι μόνο αυτό, αλλά να τις παρακολουθεί κανείς σαν μια «σύγχρονη αντίληψη του κόσμου»; Τι καθιστά τον Φελίνι διαρκώς «σημερινό»;

Hταν η ελευθερία να δημιουργεί χωρίς «συνταγές» επιτυχίας, χωρίς την καταδυνάστευση του περιεχομένου, όπως έχει εκπέσει η σημασία του την τελευταία 15ετία. Το εξηγεί ο Μάρτιν Σκορσέζε (σε ένα θαυμάσιο κείμενο για τον Φελίνι που έγραψε τον περασμένο Μάρτιο στο περιοδικό Harper’s Magazine): «... Χρησιμοποιούσαμε τον όρο “περιεχόμενο” (σ.σ. θεματική, είδος) για να συζητήσουμε σοβαρά την τέχνη του σινεμά – πώς, για παράδειγμα, το περιεχόμενο έρχεται σε αντίστιξη με τη φόρμα. Σταδιακά, όμως, άρχισε να μπαίνει στο στόμα των media companies, τεχνοκρατών που δεν έχουν ιδέα για την ιστορία του κινηματογράφου – κι ούτε που τους περνάει από το μυαλό ότι οφείλουν να έχουν. Κάπως έτσι το “περιεχόμενο” έγινε επιχειρηματικό εργαλείο που χαρακτηρίζει γενικότερα την κινούμενη εικόνα – είτε είναι μια ταινία του Ντέιβιντ Λιντς, είτε διαφημιστικό σποτ για το Super Bowl, είτε ένα βίντεο με γάτες στο YouTube, είτε το επεισόδιο μιας σειράς, είτε ταινία με υπερήρωες».

Ο Φελίνι οργανώνει το οιστρήλατο σε τέχνη. Ανακατεύει το υπαρκτό ή ονειρικό σε διαρκή ροή. Τον θεατή δεν τον απασχολεί ούτε ο χρόνος που συμβαίνει οτιδήποτε ούτε η σχέση του με την πραγματικότητα. «Το μόνο που επιθυμείς είναι να μείνεις εκεί, χαμένος. Να περιπλανιέσαι με τον Φελίνι στον κόσμο του, παραδομένος στη μαεστρία του στυλ του», όπως γράφει ο Σκορσέζε.

«...Κρατά τον θεατή σε ετοιμότητα, σε μια συνεχή έκπληξη να παρακολουθεί μια κινηματογραφική φόρμα που επαναπροσδιορίζεται

Ο Φελίνι οργανώνει το οιστρήλατο σε τέχνη. Ανακατεύει το υπαρκτό ή ονειρικό σε διαρκή ροή.

όσο προχωρεί η αφήγηση. Είναι σαν να βλέπεις τον Φελίνι να κατασκευάζει την ταινία εκείνη την ώρα, μπροστά στα μάτια σου».

Δεν επαναλάμβανε τον εαυτό του, συνέχιζε να ψάχνεται, σκηνοθετούσε μέσα σε μια δίνη. Τον παρακολουθούμε στη «Φελινόπολη» να καθοδηγεί, να παίζει, να τσακώνεται, να ανεβοκατεβαίνει, να παρασύρει στη δίνη του, όπως ο έρωτας ή η θρησκεία. Είχε φτιάξει τη δική του κιβωτό στην Τσινετσιτά, ζούσε εκεί, ο κόσμος του όλος έπαιρνε μαγικά, εκεί, σχήμα και πρόσωπο. Πολλά πρόσωπα. Ακατάτακτα, περίεργα, γκροτέσκα, απροσδιόριστα – όμορφα, άσχημα, ποιος ξέρει, ποιος ενδιαφέρεται, εντέλει, να πει.

Το λέει και ο ίδιος ο Φελίνι στο ντοκιμαντέρ: «Δεν είναι η ελευθερία του αυτοσχεδιασμού που με απασχολεί, αλλά ο κενός χώρος που δεν εκφράζεται, τον οποίο θεωρώ ζωτικής σημασίας για να μην ασφυκτιούν οι χαρακτήρες και οι ιστορίες τους μέσα σε ένα προκαθορισμένο και αυστηρά οργανωμένο πρόγραμμα».

Σαν να έβλεπε το μέλλον. Τη διαρκή παραγωγή σειρών και ταινιών στις πλατφόρμες. Τον κινηματογράφο των αλγόριθμων. Με τα αφιερώματα δεν θα ξαναθυμηθούμε μόνο τις ταινίες του. Η Φελινόπολη είναι τόπος που δεν στερεύει γιατί αποστρεφόταν τους αποκλεισμούς, τους κανόνες της όποιας πολιτικής ορθότητας.