«Ο κόσμος θαυμάζει το ψέμα»
Απόσπασμα μιας εκ των τελευταίων συνεντεύξεων που παραχώρησε, το 1983, ο μεγάλος συγγραφέας Χόρχε Λουίς Μπόρχες
Συνέντευξη με τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Saturday Review στο τεύχος Μαρτίου - Απριλίου του 1983, έρχεται ξανά στο φως και δημοσιεύεται στο ένθετο για το βιβλίο «Los Angeles Review of Books» της εφημερίδας Los Angeles Times στις 23 Αυγούστου 2021.
Oταν οι Aμερικανοί μυθιστοριογράφοι Μαρκ Τσίλντρες και Τσαρλς Μακνάιρ συνάντησαν στη Νέα Ορλεάνη τον μεγάλο Αργεντινό συγγραφέα Χόρχε Λουίς Μπόρχες εκείνος ήταν 82 ετών. Γεννημένος το 1899, τυφλός από τη δεκαετία του 1950 από μια συγγενή ασθένεια, ο Μπόρχες είχε έρθει στη Νέα Ορλεάνη από το Μπουένος Αϊρες για να δώσει μια διάλεξη στο Πανεπιστήμιο του Tulane για την αισθητική και για την έννοια του νοήματος. Το μέρος που ήθελε περισσότερο απ' όλα να τον πάνε οι δύο Αμερικανοί ήταν το Preservation Hall, μια μικρή στενόχωρη μπουάτ, δίπλα στην οδό Bourbon, όπου συνεχίζουν ακόμη να παίζουν ό,τι έχει μείνει από την κλασική Dixieland. Το πρωινό του 1981, που τον συνάντησαν στη σουίτα του στο ξενοδοχείο Fairmont, τον συνόδευε η Μαρία Κοντάμα, η νεαρή Ιαπωνοαργεντινή βοηθός του, που αργότερα έγινε η δεύτερη σύζυγός του (όταν πέθανε, το 1986, η καθωσπρέπει Αργεντινή εξοργίστηκε που της άφησε όλη του την περιουσία). Για τη συνέντευξη, ο Μπόρχες κάθισε κάτω από έναν δυνατό ήλιο, δίπλα από ένα ανοιχτό παράθυρο. Με τη μουσική της προηγούμενης
νύχτας ακόμη στο μυαλό του, χαμογέλασε και σιγοτραγούδησε στίχους από το «St. James Infirmary». Η μουσική του απόδοση ήταν το ίδιο ακριβής με τα αγγλικά του στη συνομιλία του. Ηταν γενναιόδωρος με τον χρόνο του και απάντησε σε όλες τις ερωτήσεις. Ολόκληρη η συνέντευξη δημοσιεύεται στο επόμενο, το φθινοπωρινό τεύχος του περιοδικού «(δε)κατα» που κυκλοφορεί την επόμενη εβδομάδα.
– Πιστεύετε στην έμπνευση;
– Ναι. Νομίζω ότι, τουλάχιστον στην περίπτωσή μου, όλα ξεκινούν με έμπνευση. Με κάτι... Το λέμε Αγιο Πνεύμα ή μούσα ή μεγάλη μνήμη ή υποσυνείδητο. Οταν γράφω ποίηση, έχω την τάση να σκέφτομαι κάτι άμεσο, απόλυτο. Η ποίησή μου σ' εμένα είναι πιο οικεία από την πεζογραφία μου. Είναι πολλοί που αντιπαθούν τα ποιήματά μου στη χώρα μου ενώ απολαμβάνουν τα πεζά μου. Στην περίπτωση της πεζογραφίας, πρέπει να φτιάξω μια ιστορία, μια πλοκή, να δημιουργήσω χαρακτήρες, και τέτοια. Στη συνέχεια, όταν μου δίνεται κάτι, χαλαρώνω και προχωρώ. Ποτέ δεν αφήνω τις προσωπικές μου απόψεις να παρέμβουν στη δουλειά μου. Ας πάρουμε για παράδειγμα έναν μύθο, μια πλοκή... για να δούμε, να διαδραματίζεται αυτό, ας πούμε, στις αρχές του 20ού αιώνα ή, ας πούμε,
σε κάποιου είδους Χίλιες Και Μία Νύχτες, ή απλώς να συμβαίνει; Μπορεί να είμαι στη Σκωτία ή στην Αμερική, στο Μπουένος
Αϊρες ή στο Μοντεβιδέο...
– Αναφέρατε το υποσυνείδητο. Τι πιστεύετε για την ψυχολογία;
– Ολοι υποτίθεται μισούν τον πατέρα τους ή τη μητέρα τους. Ο δικός μου πατέρας πίστευε ότι ήταν μια μάταιη επιστήμη. Δεν καταλαβαίνω τους ανθρώπους που ισχυρίζονται πως ελέγχουν την ψυχολογία. Τους λυπάμαι – ενδιαφέρονται τόσο για τον εαυτό τους, για να αναλύσουν τον εαυτό τους. Εγώ μετά βίας γνωρίζω
τον εαυτό μου. Κανείς δεν γνωρίζει. Νομίζω ότι χάσαμε μια πολύ σημαντική επιστήμη: την ηθική. Ο κόσμος θαυμάζει το ψέμα. Θαυμάζουν την απατεωνιά. Θαυμάζουν κάποιον που είναι εκατομμυριούχος. Τα σημαντικά, τα πραγματικά σημαντικά, είναι τα βιβλία που διαβάζει ο άνθρωπος, τα συναισθήματά του, οι πράξεις του, ενώ οι απόψεις δεν είναι. Αυτά πηγαινοέρχονται. Εγώ υπήρξα εθνικιστής, υπήρξα κομμουνιστής, ήσυχος αναρχικός.
– Πώς ορίζετε την ηθική;
– Δεν χρειάζεται να την ορίσω, πηγαίνει πολύ βαθιά. Εννοώ πως, όταν ενεργώ, ξέρω πού βρίσκομαι, σωστά ή λανθασμένα. Οταν ενεργώ, ξέρω αν κάνω το σωστό ή το λανθασμένο. Τουλάχιστον πιστεύω πως ξέρω. Είναι αίσθημα, ένα εσωτερικό αίσθημα.
– Είναι αυτό το αίσθημα και θρησκευτικό;
– Δεν το αισθάνομαι έτσι, δεν με απασχολεί αυτό. Βλέπετε, είμαι ένας ευτυχισμένος αγνωστικιστής, ένας συνεπαρμένος αγνωστικιστής. Υποθέτω κάθε μέρα είμαστε στον παράδεισο, είμαστε στην κόλαση, είμαστε παντού, όχι; Αισθάνομαι κάτι, ίσως ελπίζω σε κάτι, αλλά, σε τελική ανάλυση, αυτά είναι προσωπικά θέματα. Το ένα πράγμα που έχω βιώσει είναι η μαγεία. Μπορεί και να μην έχω βιώσει τίποτε άλλο. Θυμάμαι τον κομήτη του Χάλεϊ. Ως παιδί. Πίστευα ότι ήταν μέρος των εορτασμών της εκατονταετηρίδας στο Μπουένος Αϊρες. Ολη η πόλη είχε φωτιστεί. Νόμιζα πως ήταν κάποιο είδος ουράνιων πυροτεχνημάτων.
«Δεν καταλαβαίνω τους ανθρώπους που ισχυρίζονται πως ελέγχουν την ψυχολογία. Τους λυπάμαι...».
– Ανυπομονείτε να επιστρέψει ο κομήτης (το 1986);
– Οχι, όχι, καθόλου. Οχι. Αν μπορούσα να πεθάνω αυτήν τη στιγμή, αυτό θα ήταν το πιο έξυπνο, όχι; Οπως κάθομαι και μιλώ μαζί σας, εδώ στη Νέα Ορλεάνη. Μπορώ να κάνω τίποτε άλλο; Να πεθάνω χρόνια κατάκοιτος; Προτιμώ να πεθάνω γρήγορα.