Ο Κοραής της πυρωμένης νεότητας
Η συγγραφέας Αργυρώ Μαντόγλου μιλάει στην «Κ» με αφορμή το μυθιστόρημά της για τον μεγάλο Ελληνα διανοούμενο
Η Αργυρώ Μαντόγλου είναι συγγραφέας και μεταφράστρια. Εχει μεταφράσει σημαντικούς συγγραφείς όπως ο Χένρι Τζέιμς, η Βιρτζίνια Γουλφ και ο Τζορτζ Ελιοτ, ενώ είναι γνωστή η αγάπη και η ευαισθησία της για τους ανθρώπους που πάσχουν, τη γυναικεία χειραφέτηση και τις εσωτερικές συγκρούσεις των ανθρώπων που πλήττονται από ιστορικές συγκυρίες. Αυτήν τη φορά καταθέτει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο για τη νεανική ζωή του Κοραή, ανασυστήνοντας μια ολόκληρη εποχή ψυχολογικά και κοινωνικά. Το βιβλίο της «Τρικυμίες παθών» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο.
– Γιατί αποφασίσατε να κάνετε μυθιστορηματικό ήρωα τον Κοραή;
– Πρόκειται για μια προσωπικότητα με πλήθος αντιθέσεων σε συνεχή σύγκρουση με τις ρίζες του και τις προκαταλήψεις που κληρονόμησε, αλλά με πάθος για γνώση και εμπειρίες. Με εντυπωσίασε η αποφασιστικότητά του να υπερβεί τα κάθε είδους εμπόδια, να «εκμεταλλευθεί» ό,τι είχε να του προσφέρει η παραμονή του στη Δύση, αλλά κυρίως η παραδοχή της πολλαπλότητάς του. Επίσης, με γοήτευσαν ο υπόγειος σαρκασμός του, η επινοητικότητά του, η αφοσίωση και η εργατικότητά του – ποιότητες που αναμφίβολα συνέβαλαν στη μεταμόρφωση του άπειρου Ανατολίτη εμπόρου σε διανοούμενο.
– Επιλέγετε τη νεανική του ηλικία, μια περίοδο που δεν είναι τόσο γνωστή στο ευρύ κοινό.
– Ο Κοραής στη νεότητά του είναι ένας πυρωμένος χαρακτήρας, παθιασμένος με τη ζωή και ό,τι αυτή προσφέρει. Επίσης, τον συνέτρεξε η δική του αποφασιστικότητα, που σε στιγμές άγγιζε τα όρια της παραφροσύνης. Η νεότητα είναι η εποχή που ο άνθρωπος έχει ακόμη δυνατότητες και ευκαιρίες να γίνει όποιος θελήσει, να κάνει λάθη και να παρέμβει στη μοίρα του. Ο Κοραής όταν αποφασίζει να φύγει από τη Σμύρνη, δεν διστάζει να πάρει ρίσκα, να ανανεώσει τις δομές της εταιρείας με τις καινοτόμους ιδέες του, ενώ ταυτόχρονα μελετάει και εκπαιδεύεται δίπλα σε σοφούς δασκάλους.
– Από τι τρικυμίες πέρασε για να μεταλλαχθεί σε κοσμοπολίτη ο Κοραής;
– Ο ίδιος, σε μεγάλη ηλικία, έγραψε στην αυτοβιογραφία του: «Η νεότης μου εσαλεύετο από τρικυμίας παθών» και παραδέχτηκε ότι υπήρξε «άσοφος». Αναζητούσε τη γνώση και την εμπειρία προς πάσα κατεύθυνση. Εντυπωσιασμένος από τα νέα ήθη και την ελευθερία κινήσεων στη Δύση, θέλει κι αυτός να «φωτιστεί», να γίνει ένας κοσμοπολίτης. Και, ώς ένα βαθμό, το πέτυχε. Μια πολύπλευρη θαυμαστή διάνοια, ο Κοραής αποδεικνύει ότι το πάθος για ό,τι είναι αυτό που θέλεις να κατακτήσεις είναι απαραίτητο προκειμένου να ξεπεράσεις τους δισταγμούς και τις κακουχίες. Μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στην προεπαναστατική Ευρώπη, λίγο πριν από το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης, οι ιδέες του Βολταίρου κυκλοφορούσαν ανάμεσα στους νέους, τα συνθήματα για ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη ξεσήκωναν τα πλήθη, και ο Κοραής, φύσει ιδεολόγος, φλέγεται και ασπάζεται τις αξίες του Διαφωτισμού.
– Ψυχικά και συναισθηματικά, τι χρειάζεται ένας άνθρωπος για να ορίσει τη μοίρα του; Να γίνει το υποκείμενο του εαυτού του;
– Αποφασιστικότητα, τόλμη, φιλοπερίεργη φύση, αλλά και μια βαθύτερη πίστη σε κάτι που τον υπερβαίνει, κάτι μεγαλύτερο από τον ίδιο. Ο Κοραής υπήρξε τολμηρός και θαρραλέος και παρά τις όποιες απογοητεύσεις δεν παρεξέκλινε στιγμή από τους βαθύτερους στόχους του. Η δύναμη να αντισταθεί στις παγίδες που του έβαζαν οι συντοπίτες του, ο αγώνας να ξεφύγει από τις βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις, να μη συντριβεί από το ίδιο του το πάθος, εν ολίγοις να βρει τον δικό του δρόμο και ταυτόχρονα να δαμάσει τις όποιες αυτοκαταστροφικές τάσεις φωλιάζουν μέσα σε κάθε σύνθετη και περίπλοκη διάνοια – κάπως έτσι, νομίζω, ότι παρακάμπτει κανείς τα εμπόδια που βάζουν η οικογένεια και η ίδια η εποχή.
– Εσείς συγγραφικά σε ποια φάση της εξέλιξης βρίσκεστε;
– Η ενασχόληση με έναν τόσο εμβληματικό ήρωα ήταν μια καινούργια πρόκληση για μένα, καθώς έπρεπε να προσέχω συνεχώς να μην ξεστρατίσω και «παραποιήσω» την προσωπικότητά του. Ωστόσο, σε κάθε βιβλίο μου δοκιμάζω διάφορες αφηγηματικές μεθόδους και τεχνικές, πειραματίζομαι με τα είδη, ενώ με απασχολεί ιδιαίτερα η δομή του μυθιστορήματος. Μέλημά μου σε κάθε καινούργιο μυθιστόρημα είναι η προώθηση/ανανέωση του είδους και όχι μόνον η απόδοση του θέματος. Οσο για τη μετάφραση, υπήρξα τυχερή καθώς είχα την ευκαιρία να «δουλέψω» με κείμενα που με τροφοδότησαν, τόσο τεχνικά όσο και γλωσσικά, και άνοιξαν τους θεματικούς μου ορίζοντες. Οι «Τρικυμίες» μιλάνε για το παρόν, καθώς η σύγκρουση νοοτροπιών δεν έχει επιλυθεί και ταλανίζει ακόμη τον λαό μας.
– Τι σκέψεις κάνετε για τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία σε σχέση με την παγκόσμια, που παρακολουθείτε.
– Εχουμε ταλαντούχους νέους συγγραφείς, με καινοτόμους ιδέες, ορμή και πολλές ανείπωτες ιστορίες. Ομως δεν έχουμε παράδοση στο μυθιστόρημα. Βλέπω αφηγήματα ή νουβέλες να περιγράφονται και να βραβεύονται ως μυθιστόρημα. Από την άλλη, η γραφή ενός μυθιστορήματος είναι μια εργασία πλήρους απασχόλησης, και λίγοι έχουν την πολυτέλεια ή την οικονομική ευχέρεια να εργαστούν αμισθί για τόσο μεγάλο διάστημα. Είναι υποχρέωση της πολιτείας να συντρέξει τους δημιουργούς της, εάν θέλουμε η λογοτεχνία μας να βγει εκτός συνόρων. Οσο για τη θεματολογία παρατηρώ, με καθυστέρηση κάποιων δεκαετιών, να αναγνωρίζονται τα θέματα ταυτότητας και φύλου, η λέξη «φεμινισμός» δεν ακούγεται πλέον σαν βρισιά – όπως την εποχή που έγραφα εγώ τα δικά μου βιβλία. Αισιόδοξο, επίσης, είναι το γεγονός ότι οι νεότερες γυναίκες συγγραφείς δεν αποποιούνται (αβασάνιστα) την ιδιαιτερότητα της έμφυλης γραφής – και αυτό είναι, τουλάχιστον, μια εξέλιξη.
Είναι υποχρέωση της πολιτείας να συντρέξει τους δημιουργούς της, εάν θέλουμε η λογοτεχνία μας να βγει εκτός συνόρων.