Οι συνέπειες του υπερτουρισμού στην πρωτεύουσα
«Ο ήχος από τα ροδάκια της βαλίτσας που σέρνεται είναι πλέον ο πιο κοινός θόρυβος στην Πλάκα. Οι κάτοικοι βγαίνουν από το σπίτι τους, ακόμα και σε μικρά σοκάκια, και τρομάζουν από το πλήθος των ανθρώπων που περπατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας». Η μαρτυρία της Λυδίας Καρρά, προέδρου της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) και κατοίκου της παλαιότερης γειτονιάς της Αθήνας, είναι ενδεικτική των συνεπειών που ήδη έχει η υπέρμετρη αύξηση του τουρισμού στο κέντρο της πόλης. Εμπειροι πολεοδόμοι, όπως ο ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ Γιάννης Πολύζος, επισημαίνουν τον κίνδυνο το κέντρο της Αθήνας να χάσει την «ψυχή» του και την πολυλειτουργικότητά του και να μετατραπεί σε ένα τουριστικό «σκηνικό», ευάλωτο σε κάθε είδους κρίση. Επιστήμονες και εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών χαρακτηρίζουν άμεση την ανάγκη ελέγχου των βραχυχρόνιων μισθώσεων (τύπου Airbnb), καθώς αυτό αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για την κατοικία.
«Το πρόβλημα του υπερτουρισμού απασχολεί σοβαρά την ΕΛΛΕΤ. Μάλιστα ξεκινάμε συνεργασία με τη Europa Nostra επί του θέματος, καθώς απασχολεί πολλές ιστορικές πόλεις, όπως η Λισσαβώνα, η Βενετία, η Βαρκελώνη», λέει η κ. Καρρά. «Ως κάτοικος της Πλάκας, μιας γειτονιάς για τη σωτηρία της οποίας αγωνίστηκε η ΕΛΛΕΤ, γνωρίζω πόσο σημαντικό είναι να έχουν θεσπιστεί οι σωστές χρήσεις γης (εκεί ήμασταν τυχεροί, γιατί το έκαναν δύο φωτισμένοι πολιτικοί, ο Στέφανος Μάνος και ο Αντώνης Τρίτσης) και να διαφυλάσσονται. Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει σήμερα. Βλέπουμε καταστήματα εξυπηρέτησης της γειτονιάς να κλείνουν και να υποκαθίστανται από καταστήματα τουριστικών ειδών. Πρόσφατα έκλεισε ένα κρεοπωλείο και έγινε κατάστημα πώλησης τσαντών. Το πρόβλημα είναι ότι η Πλάκα μετατρέπεται σε ένα “σκηνικό”. Καθημερινά στα σοκάκια της κυκλοφορούν χιλιάδες άγνωστοι άνθρωποι, το μέγεθος αυτού που συμβαίνει είναι πρωτόγνωρο. Ο κίνδυνος λοιπόν είναι αυτό που πέτυχε η δημιουργία ενός αυστηρού πλαισίου, να παραμείνουν ή να ξαναγυρίσουν μόνιμοι κάτοικοι, εύποροι ή μη, να χαθεί. Οταν χάνεται η αίσθηση γειτονιάς, όταν χάνονται οι καθημερινές εξυπηρετήσεις και η καθημερινότητα γίνεται δυσκολότερη, είναι ευκολότερο να ενδώσεις στον “πειρασμό” του Airbnb και να μετακομίσεις».
«Τα δύο θετικά της πρωτεύουσας αλλά και άλλων ελληνικών πόλεων είναι η μείξη των χρήσεων και η πολυλειτουργικότητα», εξηγεί ο Γιάννης Πολύζος, ομότιμος καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ. «Η έκρηξη του τουρισμού αυτή τη στιγμή απειλεί και τα δύο. Εκδιώχνει τους μόνιμους κατοίκους από το κέντρο, υποκαθιστώντας τους με ανθρώπους “περαστικούς”. Γύρω από αυτούς αναπτύσσεται μια αγορά εξυπηρέτησης, από τα καταστήματα έως την εστίαση και την αναψυχή, που υποκαθιστά
τις τοπικές χρήσεις. Είναι θετικό να βλέπεις να ανακαινίζονται εγκαταλελειμμένα κτίρια και να γίνονται μικρά κομψά ξενοδοχεία των 10 δωματίων (όπως γίνεται λ.χ. στην οδό Βύσσης ή στη Διδότου), είναι θετικό να παίρνουν ζωή από τη νεολαία κομμάτια του κέντρου, όπως η πλατεία Αγίας Ειρήνης. Ομως υπάρχουν και πολλές επιπτώσεις. Από την ηχορύπανση, την κατάληψη των δημόσιων χώρων, το κυκλοφοριακό και την επιβάρυνση των υποδομών της πόλης, έως την εκδίωξη της κατοικίας».
Μια βασική αιτία είναι η αύξηση των καταλυμάτων, ιδίως βραχυχρόνιων μισθώσεων. «Αυτό που είναι καινούργιο είναι η αγορά ολόκληρων πολυκατοικιών και η μετατροπή τους σε “κρυφά” ξενοδοχεία, χωρίς τη φορολογία ή τις προϋποθέσεις λειτουργίας που αυτά έχουν – γι' αυτό άλλωστε διαμαρτύρεται τόσο έντονα ο κλάδος της φιλοξενίας. Οι ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις, όπως το Παρίσι και η Βαρκελώνη, το αντιμετώπισαν σε επίπεδο δήμου, έθεσαν αυστηρούς περιορισμούς γιατί είδαν όχι μόνο τις συνέπειες, αλλά και τα χαρακτηριστικά “φούσκας” που αυτό έχει. Το Παρίσι αυτή την περίοδο προσπαθεί να ενισχύσει την επιστροφή κατοίκων στο κέντρο ιδίως μέσω κοινωνικής κατοικίας. Πολλές πόλεις θέτουν χρονικούς περιορισμούς στις βραχυχρόνιες μισθώσεις. Συνοψίζοντας, πρέπει να δούμε πώς δεν θα χάσουμε άλλους μόνιμους κατοίκους και πώς θα διατηρήσουμε τις θετικές πλευρές της ελληνικής πόλης. Είναι καιρός να γίνει μια μελέτη φέρουσας ικανότητας για το κέντρο της Αθήνας».
Εμπειροι πολεοδόμοι επισημαίνουν τον κίνδυνο η πρωτεύουσα να μετατραπεί σε ένα τουριστικό «σκηνικό», ευάλωτο σε κάθε είδους κρίση.