«Φαινόταν αιώνιο, απαραβίαστο»

Η Σοφία Προκοπίεβα θυμήθηκε και αφηγήθηκε στην «Κ» εντυπώσεις της από μια τέτοια επίσκεψη, την εποχή του κομμουνισμού, στους χώρους του. «Βλέποντας το δράμα της Μαριούπολης στην τηλεόραση θυμήθηκα ότι κάποτε έζησα μια μέρα σχεδόν σε αυτό το μυθικό εργοστάσιο. Μας είχαν πάει εκδρομή με το σχολείο από το Ροστόφ. Εκεί είδα για πρώτη φορά πώς γινόταν το ατσάλι. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση η εικόνα ενός καυτού κιτρινοκόκκινου χαλύβδινου ποταμιού που έρεε μέσα από έναν τεράστιο κάδο. Ολα ήταν μεγαλεπήβολα, όπως σε ταινία επιστημονικής φαντασίας. Και οι εργάτες μου φάνηκαν ηθοποιοί που υποδύονταν ήρωες από ασπρόμαυρες ταινίες του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Συγκλονίστηκα και με την απεραντοσύνη του εργοστασίου, το άπειρό του. Μας πήγαν στην υψικάμινο και σε άλλα τμήματα. Παρακολουθήσαμε τη διαδικασία, από την παραγωγή σιδήρου μέχρι την έλαση λαμαρίνας. Ολα αυτά συνέβησαν πραγματικά μπροστά στα μάτια μας και φεύγοντας από το εργοστάσιο για κάποιον λόγο ένιωσα περήφανη – και να μου ανήκει όλος αυτός ο τεράστιος ατσάλινος κόσμος, που φαινόταν αιώνιος και απαραβίαστος».

Δεν ήταν όμως. Το φαραωνικό αυτό κατασκεύασμα, που χρειάστηκε ενάμισι σχεδόν αιώνα για να γίνει, έχει μετατραπεί τώρα –μόλις σε ενάμιση μήνα– σε χαλάσματα από τις ρωσικές βόμβες και μαζί ενταφιάστηκε και η συναρπαστική ιστορία του. Ηταν Φεβρουάριος του 1930, όταν το προεδρείο του Ανωτάτου Οικονομικού Συμβουλίου της ΕΣΣΔ αποφάσισε να χτίσει στη θέση εκείνου του μικρού των δύο Σκωτσέζων, ένα νέο μεταλλουργικό εργοστάσιο στη Μαριούπολη, καθώς αυτή η πόλη βρισκόταν στη συντομότερη θαλάσσια διαδρομή για σιδηρομετάλλευμα από το κοίτασμα του Ντονέτσκ και της χερσονήσου της Κριμαίας. Στις 12 Αυγούστου του 1933,

στις 6.19 το πρωί, η υψικάμινος Νο 1 «ξέρασε» τον πρώτο χυτοσίδηρο. Ο μελλοντικός γίγαντας της μεταλλουργίας είχε αναλάβει δράση. Οι Γερμανοί στην κατοχή πέτυχαν να το λειτουργήσουν εν μέρει, παρά τα αλλεπάλληλα σαμποτάζ των αντιστασιακών οργανώσεων και οι Σοβιετικοί αποκατέστησαν σε σχετικά μικρό χρόνο τις τρομακτικές ζημιές. Η παραγωγή ξεκίνησε και πάλι. Ηταν 26 Ιουλίου 1945 όταν τέθηκε σε λειτουργία η επιδιορθωμένη υψικάμινος Νο 3.

Με τη διάλυση της ΕΣΣΔ ο «ατσάλινος γίγαντας» πέρασε στους Ουκρανούς και τον Ιανουάριο του 2000 η κυβέρνηση του Κιέβου πούλησε έναντι... 50.000 ευρώ τις κρατικές μετοχές της επιχείρησης στον Τάταρο ολιγάρχη Ρινάτ Αχμέτοφ, ο οποίος την απογείωσε επιχειρηματικά, αλλά λόγω της στρατιωτικής σύγκρουσης στο Ντονμπάς το 2014-2015, απ' όπου εξασφάλιζε τις πρώτες ύλες, υπέστη μεγάλες απώλειες.

Το πρωί της 24ης Φεβρουαρίου 2022, με την έναρξη της ρωσικής εισβολής, το Αζοφστάλ, τέθηκε σε κατάσταση «σίγασης». Οι υψικάμινοι έσβησαν και τα όπλα έλαβαν τον λόγο. Τα υπόλοιπα επί της οθόνης.

Με τη διάλυση της ΕΣΣΔ πέρασε στους Ουκρανούς. Το 2000 η κυβέρνηση πούλησε έναντι... 50.000 ευρώ τις κρατικές μετοχές στον ολιγάρχη Ρινάτ Αχμέτοφ.