Σμύρνη, από τη «χρυσή εποχή» στο 1922
Η σημασία της προκυμαίας της πόλης της Μικράς Ασίας στην οποία σαν σήμερα το 1919 αποβιβάστηκε ο ελληνικός στρατός
ΣΑΚΗ ΙΩΑΝΝΙΔΗ Μάλλον δεν είναι πολύ γνωστό αλλά το κυνήγι ήταν από τις αγαπημένες ασχολίες των Σμυρνιών. Περίπου 30.000 επίσημες άδειες είχαν δοθεί σε Σμυρναίους κυνηγούς το έτος 1900 και έτσι, όπως λέει ο Σολομωνίδης, «φυσικό και επόμενο» ήταν η ίδρυση στη Σμύρνη της Λέσχης των Κυνηγών. Το κτίριο που στέγαζε το Club des Chasseurs ήταν ένα τριώροφο κτίσμα εκλεκτικιστικού ρυθμού, με πλούσιο γλυπτό διάκοσμο και περίτεχνα κιγκλιδώματα στον περίβολο, στα μπαλκόνια και στη στέγη. Βρισκόταν στη γωνία που σχημάτιζε η προκυμαία με την οδό Γαλάζιο (Rue Galazzio) και θεωρούνταν ένα από τα κομψότερα κτίρια της Σμύρνης.
Η λεγόμενη «Υψηλή» Λέσχη έχει ιδιαίτερη σημασία για την ιστορία της Σμύρνης, όχι μόνο για την «προαγωγή του κυνηγιού και της σκοποβολής» αλλά και για την ίδια τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Μπροστά από τη Λέσχη των Κυνηγών έγινε σαν σήμερα, πριν από έναν αιώνα, στις 15 Μαΐου 1919, η τελετή υποδοχής του ελληνικού στρατού από τον Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο, όπως μας λένε οι ερευνητές Αχιλλέας Χατζηκωνσταντίνου και Γιώργος Πουλημένος, συγγραφείς του δίτομου έργου «Η προκυμαία της Σμύρνης» των εκδόσεων Καπόν.
Εκεί, έξω από τη Λέσχη συγκεντρώθηκαν χιλιάδες Ελληνες της Σμύρνης για να πανηγυρίσουν το ιστορικό γεγονός.
Οπως έγραφε ο δημοσιογράφος Χρήστος Αγγελομάτης, στις 7.30 το πρωί το υπερωκεάνιο «Πατρίς» πλεύριζε την προκυμαία. «Ενας σαλπιγκτής, από τη γέφυρα του πλοιάρχου, εσάλπιζεν τον χαιρετισμόν προς την πόλιν και μετά πάροδον ολίγης ώρας οι στρατιώται ήρχισαν να αποβιβάζονται». Ο μητροπολίτης Χρυσόστομος «φέρων τα χρυσοποίκιλτα άμφιά του» ευλογούσε τους στρατιώτες. Η Λέσχη των Κυνηγών, στολισμένη, με ένα μεγάλο λάβαρο στον κήπο με την εικόνα του Ελευθέριου Βενιζέλου, πλαισιωμένο με βάγια, υποδεχόταν τους Ελληνες εύζωνες.
Το λάθος
Ολα αυτά όμως συνέβησαν από λάθος. «Η απόβαση έγινε σε δύο σημεία», σχολιάζει ο Γιώργος Πουλημένος, «στην Πούντα, στο βόρειο μέρος της προκυμαίας και μπροστά από τη Λέσχη που ήταν στο κέντρο. Στην Πούντα έδεναν τα μεγάλα πλοία και ο στρατός κατέβηκε από εκεί κανονικά, ενώ στη Λέσχη έβαλαν μαούνες ανάμεσα στα πλοία και στην προκυμαία επειδή τα νερά ήταν ρηχά και δεν μπορούσαν να πλησιάσουν. Οι εύζωνες πηδούσαν από τα πλοία στις μαούνες και περνούσαν στην προκυμαία».
Στην πραγματικότητα, συμπληρώνει ο Αχιλλέας Χατζηκωνσταντίνου, ο μητροπολίτης Χρυσόστομος όρισε τους όρους της απόβασης. «Ηταν μια μεγάλη γιορτή για τη Σμύρνη, η μέρα απέκτησε ένα συμβολικό νόημα από τη στιγμή που δημιουργήθηκε ένα τελετουργικό», μας λέει,
αν και οι στρατιωτικοί αλλιώς σχεδίαζαν την απόβασή τους. Ο στρατός μπήκε στα πλοία από το λιμάνι των Ελευθερών στην Καβάλα και με μια ενδιάμεση στάση στη Μυτιλήνη θα αποβιβαζόταν
στην Πούντα και νοτιότερα στην περιοχή, γνωστή και ως Καραντίνα. «Ετσι θα περικύκλωναν τους στρατώνες που ήταν ανάμεσα στα δύο σημεία, αλλά μάλλον έγινε κάποια λάθος συνεννόηση με τις μαούνες που θα τους οδηγούσαν στα σημεία της απόβασης», σημειώνει ο κ. Πουλημένος.
Το λάθος όμως αποδείχθηκε μοιραίο. Το εορταστικό κλίμα της απόβασης στιγματίστηκε από τα γνωστά επεισόδια που σημειώθηκαν όταν αποβιβάστηκε το 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων και πέρασε σε σχηματισμό μπροστά από το Κονάκι και τους τουρκικούς στρατώνες. Τότε ακούστηκαν
χτίστηκε το 1862 και ήταν γνωστό και με το όνομα του Ιταλού αρχιτέκτονά του: «Καμεράνο».
Το «Θέατρον Σμύρνης»
πυροβολισμοί και δύο εύζωνοι έπεσαν κάτω χτυπημένοι. Ο ταγματάρχης Κωνσταντίνος Τζαβέλας έδωσε τότε διαταγή να αντιμετωπιστεί η εχθρική ενέδρα αποφασιστικά και οι Ελληνες στρατιώτες άρχισαν να απαντούν στα εχθρικά πυρά. Ο απολογισμός ήταν να βρουν τον θάνατο 300-400 Τούρκοι και περίπου 100 Ελληνες (Ιακωβος Μιχαηλίδης, «Μικρασιατική Καταστροφή», εκδ. Παπαδόπουλος).
Η ελληνική διοίκηση
Η φημισμένη προκυμαία της Σμύρνης, το λεγόμενο «Και» (Quai), αξιοποιήθηκε από την ελληνική
διοίκηση της πόλης από το 1919 και για τα επόμενα τρία χρόνια. Το μέγαρο της Λέσχης των Κυνηγών, από τα λίγα κτίρια που διέθεταν ιδιωτική εγκατάσταση ηλεκτρικού ρεύματος, δωρήθηκε στην ελληνική κυβέρνηση από τον ιδιοκτήτη του, τον επιχειρηματία Κίμωνα Πανταζόπουλο για τη στέγαση στρατιωτικών υπηρεσιών. Η κατοικία του Πανταζόπουλου παραχωρήθηκε επίσης στον εκάστοτε Ελληνα αρχιστράτηγο της εκστρατείας.
«Στην προκυμαία ήταν και το σπίτι του Υπατου Αρμοστή της Σμύρνης, Αριστείδη Στεργιάδη, ο οποίος για να μη φανεί ότι ευνοείται Το εμβληματικό δίτομο έργο «Η προκυμαία της Σμύρνης» των ερευνητών Αχιλλέα Χατζηκωνσταντίνου και Γιώργου Πουλημένου.
από τις καταστάσεις θέλησε να πληρώσει ενοίκιο για να μείνει στο σπίτι. Το ίδιο έκαναν και οι αρχιστράτηγοι που έμειναν στην οικία Πανταζόπουλου», μας λέει ο Αχιλλέας Χατζηκωνσταντίνου.
Στην προκυμαία εγκαταστάθηκαν επίσης οι οικονομικές υπηρεσίες της Υπατης Αρμοστείας, ενώ ένα ξενοδοχείο στέγασε το στρατιωτικό ταχυδρομείο. Από το λιμάνι της Πούντας συνεχίστηκε η απόβαση των ελληνικών στρατευμάτων που κατευθύνονταν προς το μικρασιατικό μέτωπο μέσα από τη λεγόμενη «Ζώνη της Συνθήκης των Σεβρών».
Η εικόνα της προκυμαίας δεν αλλάζει θεαματικά επί της ελληνικής διοίκησης. Οι αλλαγές είναι μικρές και γίνονται κυρίως σε επιχειρηματικό επίπεδο. «Τα προηγούμενα χρόνια είχε γίνει μια προσπάθεια να ευνοηθεί το τουρκικό στοιχείο λόγω της τουρκικής διοίκησης της πόλης. Πολλοί Ελληνες πιέστηκαν κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και είχαν αναγκαστεί να κλείσουν τις επιχειρήσεις τους. Μετά το 1919 επιστρέφουν ξανά», σημειώνει ο κ. Χατζηκωνσταντίνου.
Το περιστατικό με το 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 300-400 Τούρκων στρατιωτών και περίπου 100 Ελλήνων.
Καφενείον «Κουντουριώτης»
Τα ονόματα που δίνουν οι επιχειρηματίες στα καταστήματά τους υποδηλώνουν την πολιτική αλλαγή στη διοίκηση της Σμύρνης. «Κουντουριώτης», «Βενιζέλος», «Νέα Ελλάς» είναι μερικά από τα ονόματα που παίρνουν τα ελληνικά καφενεία. «Υπήρχαν και παλιότερα ονομασίες γεωγραφικού χαρακτήρα, όπως “Μακεδονία”, αλλά όχι με πολιτικό περιεχόμενο. Τώρα οι άνθρωποι δεν φοβούνται ότι αυτό θα σημάνει μια εχθρική κίνηση από την πλευρά τους», τονίζει ο κ. Πουλημένος.
Γενικότερα, η Σμύρνη έκανε μια προσπάθεια να επιστρέψει στους ρυθμούς της ζωής πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά, σύμφωνα με τους συγγραφείς, δεν θα φτάσει ποτέ εκεί. Θα περάσει 40 δύσκολους και ιδιαίτερους μήνες που θα κορυφωθούν με την είσοδο των κεμαλικών δυνάμεων στη Σμύρνη το 1922 και την ανθρωπιστική κρίση που εκτυλίχθηκε και πάλι στο ίδιο σημείο, πάνω στην προκυμαία. Από τη φωτιά της Σμύρνης δεν γλίτωσε ούτε η Λέσχη των Κυνηγών που κάηκε ολοσχερώς.