Η κυριαρχία της «μονοχρωμίας»
ΣΜΑΡΙΑΣ ΚΑΤΣΟΥΝΑΚΗ
ε ένα έρημο, απόμακρο, σκονισμένο σταυροδρόμι, ένας άνδρας και μια γυναίκα διασταυρώνονται ακολουθώντας παράλληλους αλλά χωριστούς δρόμους. Η γυναίκα φοράει το παραδοσιακό μαύρο τσαντόρ. Ο άντρας (το «κλασικό», αναγνωρίσιμο) λευκό πουκάμισο. Στο «Πάθος» η διεθνής Ιρανή εικαστικός Σιρίν Νεσάτ χρησιμοποιεί δύο ταυτόχρονες προβολές συγχρονισμένες, η μία δίπλα στην άλλη. Οπως οι κινήσεις τους γίνονται εις διπλούν, επαναλαμβάνονται σαν σε καθρέφτη, έτσι και οι ίδιοι χωρίζονται από τον ισλαμικό νόμο, που τους αποκλείει τον δημόσιο συγχρωτισμό. Η ατομική συμπεριφορά αποτελεί μέρος του θρησκευτικού πρωτοκόλλου. Στη συνέχεια της ταινίας/εγκατάστασης, ένα μαύρο παραπέτασμα χωρίζει τους άντρες από τις γυναίκες. Οι πρωταγωνιστές μπορούν να κρυφοκοιταχτούν από ένα άνοιγμα,
ενώ οι υπόλοιποι ακούν αποσπάσματα από το Κοράνι.
Σε αυτήν την εγκατάσταση (αποτελούσε μέρος της εξαιρετικής έκθεσης «Θεολογίες» που είχε οργανώσει η Αννα Καφέτση στο ΕΜΣΤ το 2003), η Νεσάτ αναπαριστά και σχολιάζει μια κοινωνία στην οποία «οι προσωπικές και συναισθηματικές αποχρώσεις συνθλίβονται και αντικαθίστανται από την προκαθορισμένη και θεοκρατική ηθικολογία».
Παρά τα 19 χρόνια που μας χωρίζουν από τότε, το ρήγμα που δημιουργήθηκε στην ιρανική κοινωνία με αφορμή τον θάνατο της 22χρονης Μαχσά Αμίνι (στη διάρκεια της κράτησής της από την αστυνομία ηθών στην Τεχεράνη) φωτίζεται και από αυτήν την ερμηνεία.
Τις τελευταίες ημέρες των σκληρών διαδηλώσεων και της αιματοχυσίας στο Ιράν, δεν υπάρχει μόνον η πλευρά των γυναικών που βγήκαν στους δρόμους καίγοντας τις μαντίλες τους και κόβοντας τα μαλλιά τους για να διαμαρτυρηθούν για τη νεαρή κοπέλα που «δολοφονήθηκε γιατί δεν φορούσε σωστά τη χιτζάμπ». Η παρουσία τους ήταν σαρωτική στις τηλεοπτικές εικόνες και στα μέσα κοινωνικής
δικτύωσης έως τη στιγμή που η κυβέρνηση αποφάσισε να μπλοκάρει το Διαδίκτυο και να οργανώσει τη δική της αντιδιαδήλωση. Γυναίκες με μαύρα τσαντόρ και μαύρα γυαλιά, ανάμεσα σε αρκετούς συγκεντρωμένους, ζητούσαν να «εκτελούνται όσοι προσβάλλουν το Κοράνι».
Πέρα από το οφθαλμοφανές της «αντιδιαδήλωσης», παρακολουθούμε και την εξωτερίκευση εσωτερικών διαφοροποιήσεων: η κοσμική και αντιδογματική οπτική της Δύσης σε μετωπική με το πολιτικό Ισλάμ.
Η αντίδραση που προκάλεσε ο θάνατος της Μαχσά Αμίνι ήταν/είναι και μια αντίδραση απέναντι στη συντριβή των αποχρώσεων, στη «μονοχρωμία» της ζωής και της σκέψης.
Κι αυτό δεν αφορά μόνο το Ιράν (με την ιδιομορφία του σκληρά θεοκρατικού καθεστώτος) αλλά και διαφορετικές αυταρχικές εκδοχές διακυβέρνησης, όπως αυτές της Ρωσίας, της Τουρκίας, της Κίνας.
Οι κοινωνίες των χωρών αυτών βρίσκουν τρόπους να δηλώσουν την αντίθεσή τους, με όποιο κόστος, το οποίο, συχνά, δεν πληροφορούμαστε στις πραγματικές διαστάσεις λόγω του ελέγχου που ασκείται στα ΜΜΕ, αλλά και της προπαγάνδας που εξαπολύεται από όλες τις πλευρές.
Το κύμα της μεγάλης φυγής από τη Ρωσία, όταν ανακοινώθηκε η μερική επιστράτευση μέσω του διαγγέλματος του Πούτιν, δηλώνει την αντίθεση των νεαρών αντρών, οι οποίοι προτιμούν να εγκαταλείψουν τη χώρα τους παρά να πολεμήσουν στην Ουκρανία. Αλλοι έβγαιναν στους δρόμους ρωσικών πόλεων διαδηλώνοντας εναντίον του πολέμου και της επιστράτευσης.
Μπορεί οι γεωπολιτικές αναταραχές και ανακατατάξεις να μη λείπουν σχεδόν ποτέ από την παγκόσμια «ατζέντα», όμως τα τελευταία χρόνια οι πιέσεις αυξάνονται, οι απολυταρχικές και σκληρές πολιτικές αντιμάχονται τις δημοκρατικές, οι κοινωνίες υποδέχονται δυσβάσταχτα βάρη κρίσεων και μετατοπίσεων. Οι εντάσεις και οι αμφισβητήσεις είναι όλο και λιγότερο βουβές. Οι φανατισμοί, είτε προέρχονται από συντηρητικές νοοτροπίες είτε από ακραίες ιδεολογίες και αντιλήψεις, αυξάνονται.
Τα συσσωρευμένα ανικανοποίητα, μαζί με την απουσία αποχρώσεων στις ζωές των ανθρώπων, οδηγούν στην παραφροσύνη. Η κυριαρχία της απόλυτης «μονοχρωμίας» κάνει τον βίο αφόρητο.
Τα συσσωρευμένα ανικανοποίητα, μαζί με την απουσία αποχρώσεων στις ζωές των ανθρώπων, οδηγούν στην παραφροσύνη.