Ο θεραπευτικός Αντρέι Ταρκόφσκι
Η συνθέτρια Δήμητρα Τρυπάνη παρουσιάζει στη Λυρική Σκηνή ένα έργο για τον μεγάλο κινηματογραφιστή
H παράσταση Η πρώτη ταινία του Αντρέι Ταρκόφσκι που είδε η Δήμητρα Τρυπάνη ήταν το «Σολάρις». Ηξερε τότε ότι δεν είχε να κάνει με έναν «εύπεπτο» σκηνοθέτη, ωστόσο, αυτό που ακολούθησε δεν το είχε υπολογίσει: «Με το που ξεκίνησε η ταινία», λέει η συνθέτρια και αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, «υπέστην ένα τεράστιο σοκ – δημιουργικό, καλλιτεχνικό, υπαρξιακό. Βρήκα μπροστά μου έναν μεγαλειώδη δημιουργό, που είχε το χάρισμα να μετατρέπει σε ποιητική εικόνα και ήχο όλα τα βαθιά υπαρξιακά ερωτήματα που με απασχολούσαν, με τρόπο που για μένα ήταν βαθιά θεραπευτικός. Μετά το “Σολάρις”, είδα μέσα σε λίγες ημέρες όλες τις ταινίες του. Από τότε τις βλέπω ξανά και ξανά, τις χρησιμοποιώ πάντοτε στα μαθήματά μου στο πανεπιστήμιο, ως πηγή έμπνευσης και μελέτης. Και είναι πραγματικά εντυπωσιακό το πώς η δυναμή τους –καλλιτεχνική και θεραπευτική– παραμένει αναλλοίωτη πάνω μου».
Τέτοια ήταν η επίδραση των ταινιών του Ταρκόφσκι στη συνθέτρια, που το νέο της έργο για εκείνον γράφτηκε: το «Αντρέι: Ρέκβιεμ σε οκτώ σκηνές», σε σύλληψη,
Η παράστασή μας το μόνο που χρειάζεται είναι ανοιχτά αυτιά και ανοιχτή ψυχή. Τίποτ' άλλο.
σύνθεση, σκηνοθεσία και μουσική διεύθυνση της Τρυπάνη, προέκυψε έπειτα από ανάθεση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και θα παρουσιαστεί στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος σήμερα, στις 27 και στις 28 Σεπτεμβρίου, σαν μια σύγχρονη «Εξόδιος Λειτουργία», αφιερωμένη στον Ρώσο κινηματογραφιστή. Ή και σαν μια «παράσταση ήχου», καθώς, σύμφωνα με τη συνθέτρια, ο ήχος στο σύνολό του –με τη μουσική και το κείμενο αυστηρά συνδεδεμένα μέσα στην παρτιτούρα και στις πολυφωνικές και ετεροφωνικές μουσικές δομές που επιστρατεύει η Τρυπάνη– αποτελεί το κυρίως αφηγηματικό μέσο του έργου. Ειδικά το κείμενο του «Αντρέι», που το υπογράφει ο ποιητής, δοκιμιογράφος και αρθρογράφος της «Κ» Παντελής Μπουκάλας, συνδιαλέγεται και με το γερμανικό κείμενο του Λουθηρανικού Ρέκβιεμ, αλλά και με θραύσματα διαλόγων από
το «Σολάρις», τον «Καθρέφτη», τη «Θυσία» και όλες τις –επτά συνολικά– ταινίες του Ταρκόφσκι.
Τι ακριβώς σημαίνει, όμως, αυτή η αφηγηματική πρωτοκαθεδρία του ήχου; Και πώς συνεργάζεται μια συνθέτρια με ένα συγγραφέα; «Στην περίπτωση της συνεργασίας μας με τον Παντελή Μπουκάλα», εξηγεί η Δήμητρα Τρυπάνη, «υπάρχει κατ' αρχάς το δώρο της φιλίας και της εμπιστοσύνης που απορρέει τόσο από την εκτίμηση του ενός για τη δουλειά του άλλου, όσο και από την προσωπική πλέον σχέση αγάπης. Ανήκω κι εγώ στους πολλούς θαυμαστές του ποιητικού λόγου και της σκέψης του Παντελή, οπότε το ότι μου εμπιστεύεται τα κείμενά του (σ.σ.: αναφέρεται και στην παλιότερη συνεργασία τους, την παράσταση «Αμίλητη»), αλλά και μου κάνει την τιμή να μου επιτρέπει να τα “πειράζω” διακριτικά, πάντα προς όφελος της κατάργησης των ραφών μεταξύ κειμένου και μουσικής, είναι για μένα πολύτιμο δώρο. Πρωτοκαθεδρία στη συνομιλία μας δεν έχει ούτε η μουσική ούτε η ποίηση. Εχει ο ήχος. Η δική μου αναζήτηση εδώ και χρόνια αφορά ακριβώς αυτό. Το να “λιώσει” ο ήχος της ποίησης μέσα στον ήχο της μουσικής και να γίνουν ένα ποτάμι που ρέει προς τον ακροατή-θεατή
με κοινό ρυθμό, κοινή αναπνοή». Εκτός από το εννεαμελές μουσικό σύνολο που συμμετέχει στο «Αντρέι», φορέας αυτού του «τετηγμένου» ήχου θα είναι και οι δεκαοκτώ ηθοποιοί, χορευτές και μουσικοί (μεταξύ των οποίων οι Σαβίνα Γιαννάτου, Φώτης Σιώτας, Νάντια Κοντογεώργη, Ηρώ Μπέζου, Χαρά Κότσαλη κ.ά.) που θα ερμηνεύουν επί σκηνής, χρησιμοποιώντας τη φωνή και το σώμα ως όργανα, ισάριθμες εκδοχές του Ταρκόφσκι, ταυτισμένες με ήρωες και ηρωίδες των ταινιών του «ή, αλλιώς, έναν διασπασμένο δημιουργικό νου, που όσο προχωράει η παράσταση συγκεντρώνεται και ενοποιείται σε μία συμπαγή σκέψη».
Πώς θα συνόψιζε η συνθέτρια τη σκέψη αυτή; «Ανέκαθεν με ενδιέφερε ο ανθρώπινος νους, η λειτουργία του, τα φανερά και κρυμμένα δωμάτιά του, το ότι τελικά η “ψυχή” μας δεν κατοικεί στο στέρνο αλλά στο κεφάλι», αποκρίνεται η Δήμητρα Τρυπάνη. «Ο διασπασμένος δημιουργικός νους είναι ένας νους σε ένταση, σε διαρκή αστραπιαία κίνηση, ένα μυαλό που δεν μπορεί να ησυχάσει ποτέ και ίσως και γι' αυτό δημιουργεί. Υπάρχει αυτός ο όρος στην ψυχιατρική –“καλπάζουσες σκέψεις”– που περιγράφει έναν νου όπου πλήθος σκέψεων κινούνται μέσα του με τρομερή ταχύτητα χωρίς ποτέ να σταματούν. Ενας τέτοιος νους συνήθως εξουθενώνει τον άνθρωπο που τον φέρει –ψυχικά και σωματικά– και το μόνο που μπορεί να του επιτρέψει να ξεκουραστεί, είναι το να καταφέρει έστω για λίγο να “αδειάσει”. Να γίνει χώρος σιωπής. Αυτό το ταξίδι προσπαθώ να κάνω ήχο και εικόνα στην παράστασή μας. Το ταξίδι από την αντάρα του νου στην “αγία” σιωπή».
Για γνώστες και μη
Ενα τελευταίο ερώτημα έχει να κάνει με το τι προσφέρει το έργο σε κάποιον που εκτιμά τις ταινίες του Ρώσου σκηνοθέτη και σε κάποιον που τις αγνοεί. «Η παράστασή μας απευθύνεται τόσο στους γνώστες του Ταρκόφσκι», καταλήγει η Τρυπάνη, «αλλά και στον καθένα που μέσα στον “θόρυβο” που αντιμετωπίζει έξω του και μέσα του, ψάχνει να βρει μια έστω στιγμιαία εσωτερική σιωπή, μια ψυχική ηρεμία. Θα ήθελα ιδανικά να μοιραστούμε όλοι μαζί αυτήν την προσωποποιημένη ιδιότυπη λειτουργία. Η παράστασή μας το μόνο που χρειάζεται είναι ανοιχτά αυτιά και ανοιχτή ψυχή. Τίποτ' άλλο. Οπως λέει και ο ίδιος ο Ταρκόφσκι, “αν ψάχνετε για ένα νόημα (στο έργο) θα χάσετε όλα όσα συμβαίνουν”».