Ενριέτα Λίβιτ, ένα Νομπέλ που δεν δόθηκε ποτέ
Ενριέτα Λίβιτ, γεννημένη το 1868 στη Μασαχουσέτη. Θεολόγος ο πατέρας της, ποθούσε τα πέντε παιδιά του να μορφωθούν. Η Ενριέτα, η μεγαλύτερη, πέρασε από τον πρόγονο του περιώνυμου Κολεγίου Ράντκλιφ μελετώντας τέχνες και ανθρωπιστικές επιστήμες. Στο τέταρτο έτος δοκίμασε το άλμα: πήρε ένα μάθημα αστρονομίας.
Αυτή η ευγενική μα αποφασιστική γυναίκα, που «είχε χαρακτήρα αισιόδοξο και θεωρούσε τη ζωή πανέμορφη και γεμάτη νόημα» (παρότι μια σοβαρή ασθένεια την άφησε με ιδιαίτερα μειωμένη ακοή), προχώρησε σε μεταπτυχιακά μαθήματα πάνω στην αστρονομία και προσλήφθηκε ως εθελόντρια βοηθός στο αστεροσκοπείο του πανεπιστημίου.
Η ειδίκευσή της ήταν, κατά τη Μάρσα Μπαρτούσιακ («Η μέρα
που ανακαλύψαμε το σύμπαν», εκδ. Ροπή), στην αστρική φωτομετρία και στους μεταβλητούς αστέρες, η φωτεινότητα των οποίων περιοδικά αυξανόταν ή μειωνόταν κατά τη διάρκεια συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος.
Το 1902, η Ενριέτα επικοινώνησε με τον Εντουαρντ Πίκερινγκ, διευθυντή του αστεροσκοπείου του Χάρβαρντ. Ο Πίκερινγκ είχε σταθερά στη δούλεψή του μια ομάδα περίπου σαράντα γυναικών, οι οποίες εργάζονταν πάνω σε επιστημονικά δεδομένα με
ακούραστο ζήλο και αξιοσημείωτη συνέπεια. Αυτό κράτησε από το 1880 έως το 1919, χρονιά θανάτου του Πίκερινγκ. Οι «υπολογίστριές» του είχαν γίνει γνωστές με τον ελάχιστα κολακευτικό τίτλο «χαρέμι του Πίκερινγκ».
Ηταν αναπόφευκτο η Ενριέτα Λίβιτ να ενταχθεί στην ομάδα αυτή – και να ξεχωρίσει, ειδικά σε ό,τι αφορά τις παρατηρήσεις μεταβλητών αστέρων στο Μικρό και στο Μέγα Νέφος του Μαγγελάνου. Εως το 1907 είχε εντοπίσει ένα συνολικό αριθμό-ρεκόρ 1.777 νέων μεταβλητών αστέρων. Αργότερα, κάποια από αυτά τα άστρα ταυτοποιήθηκαν ως Κηφείδες, άστρα χίλιες φορές πιο φωτεινά από τον Ηλιο μας.
Χωρίς να το ξέρει, η Ενριέτα συνέβαλε στη σταδιακή συνειδητοποίηση ότι τα άστρα αυτά βρίσκονταν πέραν του δικού μας γαλαξία, αυτό σε μια εποχή που οι αστρονόμοι θεωρούσαν πως ο γαλαξίας μας ήταν όλο το σύμπαν.
Κατά την Μπαρτούσιακ, «η Λίβιτ είχε ανακαλύψει το ουράνιο αντίστοιχο των φάρων στη Γη. (...) Ο Κηφείδης καθίσταται ουσιαστικά ένα πολύτιμο “πρότυπο κερί” (όπως τα αποκαλούν οι αστρονόμοι) για τον υπολογισμό αποστάσεων στα βάθη του Διαστήματος».
Ελάχιστοι γνωρίζουμε το όνομά της. Ο νέος διευθυντής του αστεροσκοπείου του Χάρβαρντ, Χάρλοου Σάπλεϊ, ήθελε να την προτείνει για το βραβείο Νομπέλ. Πολύ αργά: η Ενριέτα είχε ηττηθεί από τον καρκίνο του στομάχου στα πενήντα τρία της χρόνια. Είχε ανακαλύψει περίπου 2.400 μεταβλητούς αστέρες, σχεδόν τους μισούς απ’ όσους ήταν γνωστοί έως τότε...