Ενας άγνωστος «ποταμός» της όπερας
Ο διεθνής βαρύτονος Θάνος Μπούρλος (1911-1998) εκπροσώπησε επάξια την Ελλάδα στη Γερμανία και όλη την Ευρώπη
ΓΙΑΝΝΗ ΜΟΥΓΚΟΛΙΑ
Ο βαρύτονος Θάνος Μπούρλος (Αθήνα 1911 - Γερμανία 1998), παρά το ιδιαίτερα σημαντικό καλλιτεχνικό του εκτόπισμα και την επάξια μακρόχρονη εκπροσώπηση της χώρας μας στο εξωτερικό, δεν είναι ευρέως γνωστός στο ελληνικό κοινό.
Πρόσφατα ανακάλυψα αντίτυπο του γερμανικού μοναδικού δίσκου του βινυλίου «Thanos Bourlos» (1976) με ιδιόχειρη αφιέρωση στην εμβληματική μορφή ραδιοφώνου, αθλητισμού, κλασικής μουσικής Αθηνά Σπανούδη, κόρη της διακεκριμένης μουσικοκριτικού, συγγραφέως, μουσικού Σοφίας Σπανούδη. Αλλά και ο Μπούρλος, εκτός μουσικών επιδόσεων, αναδείχτηκε βαλκανιονίκης (άλμα εις μήκος) στους πρώτους Βαλκανικούς Αγώνες (1930).
Αποφοίτησε από το Εθνικό Ωδείο (Α΄ βραβείο, Αριστείο Ωδείου, διάκριση εξαιρετικής ιδιοφυΐας) και σπούδασε στη Μουσική Ακαδημία Βερολίνου (υποτροφία ιδρύματος Χούμπολτ). Πρωτοεμφανίστηκε το 1937 στον ρόλο του Λοτάριο στην όπερα «Μινιόν» του Τομά με το «Ελληνικό Μελόδραμα», προάγγελο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, και στον «Ριγκολέττο» του Βέρντι στο Θέατρο «Ολύμπια».
Η διεθνής καριέρα εγκαινιάστηκε στην Οπερα του Βερολίνου (Φεβρουάριος 1940) ερμηνεύοντας τον ρόλο του Σωτήρη στην όπερα «Το Δαχτυλίδι της Μάνας» του Μανώλη Καλομοίρη σε διεύθυνση Λεωνίδα Ζώρα, με εμφανή επίδραση του βαγκνερικού ιδιώματος, σε επιτυχημένες παραστάσεις στον πυρετό του πολέμου. Στην πρεμιέρα συνθέτης και συντελεστές αποθεώνονταν ύστερα από κάθε πράξη, ενώ ο Καλομοίρης βουρκωμένος υποκλινόταν. Ο Μπούρλος στο βιβλίο του «Με τον Καλομοίρη» (εκδ. Νικόδημος, 1983) γράφει: «Στο πρόγραμμα θα δείτε την αποκρουστική “Σβάστικα”, τον αγκυλωτό χιτλερικό σταυρό. Ηταν η δεύτερη χρονιά του πολέμου. Δεν θα 'θελα να μπει στο βιβλίο μου. Αλλά νομίζω πως σαν “ντοκουμέντο”
Υπήρξε βαλκανιονίκης, συνεργάστηκε με τον Καλομοίρη και τον φον Κάραγιαν, συμμετείχε σε 1.426 παραστάσεις όπερας, έγραψε βιβλία.
της εποχής θα ενδιαφέρει χωρίς να ενοχλήσει παρά μονάχα στιγμιαία». Προβλέπονταν παραστάσεις όλη τη σεζόν αλλά λόγω πολέμου τελείωσε το απόθεμα σε κάρβουνα για θέρμανση του θεάτρου. Η λειτουργία σταμάτησε κι όταν ξανάρχισε τον Μάιο, η όπερα δεν ξαναπαίχτηκε για τεχνικούς λόγους.
Ακολούθησε στην Οπερα του
του γερμανικού μοναδικού δίσκου βινυλίου του Θάνου Μπούρλου, «Thanos Bourlos» (1976), με ιδιόχειρη αφιέρωση στην εμβληματική μορφή ραδιοφώνου, αθλητισμού και κλασικής μουσικής Αθηνά Σπανούδη.
Ααχεν συμμετοχή του στην όπερα «Φιντέλιο» του Μπετόβεν σε διεύθυνση Χέρμπερτ φον Κάραγιαν, με τον οποίο είχε πολλές συνεργασίες. Οπως αναφέρεται στο βιβλίο του «Στα διαλείμματα» (εκδ. Νικολινάκος, 1981) και στο εξάτομο «Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής» του Τάκη Καλογερόπουλου (εκδ. Γιαλλελής, 2002) ο βαρύτονος συμμετείχε σε 1.426
παραστάσεις όπερας (σε μεγάλα θέατρα σε Γερμανία, Βέλγιο, Ολλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ελβετία, Αίγυπτο, πρώην Γιουγκοσλαβία) λαμβάνοντας εξαιρετικές κριτικές και 286 συναυλίες και ραδιοφωνικές εκπομπές όπου γνωστοποιούσε έργα-τραγούδια Ελλήνων συνθετών (Καλομοίρη, Καρυωτάκη), ενώ δημοσίευε τακτικά μουσικά θέματα.
Το 1948 ήρθε στην Ελλάδα για μικρό διάστημα με την πρώτη σύζυγό του, κορυφαία υψίφωνο Αννα Τασσοπούλου. Συνεργαζόμενος με την Εθνική Λυρική Σκηνή συμμετείχε στη «Δύναμη του Πεπρωμένου» του Βέρντι τιμώμενος από την ελληνική κυβέρνηση με τον Χρυσό Σταυρό του Φοίνικα (1959). Τιμήθηκε με τον Αργυρό Σταυρό του Παρισιού και ήταν διευθυντής του ελληνικού προξενείου της Νυρεμβέργης με σημαντική προσφορά.
Στον κινηματογράφο
Εμφανίστηκε κινηματογραφικά στην «Ερόικα» (1960) του Μιχάλη Κακογιάννη και στις Δελφικές Εορτές («Προμηθέας Δεσμώτης» - 1927) των αδελφών Γαζιάδη. Στο βιβλίο του Γεωργίου Φ. Κατραλή «Κωνσταντίνος Κυδωνιάτης, 1908-1996» (εκδ. Παρουσία, 2004), αναφέρονται εμφανίσεις του με πιανιστική συνοδεία του συνθέτη Κωνσταντίνου Κυδωνιάτη (1948, 1954, 1955, 1956 σε «Κεντρικόν» και «Παρνασσό»).
Στον δίσκο «Thanos Bourlos» στην πρώτη πλευρά ερμηνεύει στα γερμανικά τραγούδια του Σούμπερτ με τη συγκινησιακά φορτισμένη πιανιστική συνδρομή του Κυδωνιάτη. Πρόκειται για το «Erlkonig» (Ο βασιλιάς των ξωτικών), πανέμορφη μπαλάντα βασισμένη στο ποίημα του Γκαίτε, για τραγούδια από τον κύκλο για την περιπλάνηση της καρδιάς «Winterreise» (Χειμωνιάτικο Ταξίδι) σε ποίηση Βίλχελμ Μίλερ: «Gute Nacht», «Gefrozene Tranen», «Der Leirmann», «Die Forelle», «Die Post», για το «Wohin?» (1823) από τον κύκλο «Η ωραία μυλωνού» και το «An die Musik» (1817). Ο Μπούρλος αποδίδει μοναδικά τα αριστουργήματα αυτά του ρομαντικού και εξπρεσιονιστικού ύφους ενσαρκώνοντας τον σπαραγμό για την ανθρώπινη ύπαρξη, τον πόνο του εραστή. Εντυπωσιάζει με την εύπλαστη, ευέλικτη, δραματικής έντασης, τρομερής λυρικής δύναμης φωνή του παρουσιάζοντας απίστευτες εξάρσεις και κορυφώσεις.
Στη δεύτερη πλευρά με λιτή συνοδεία μιας βιόλας μαγνητίζει στον ρόλο του βαρύτονου ισορροπώντας μεταξύ βαθύφωνου και τενόρου χωρίς να αποφεύγει να ανοιχτεί στα δυο άκρα και ερμηνεύει στα ελληνικά τραγούδια από τον κύκλο «Τετράστιχα» του Καλομοίρη. Πρόκειται για 9 από τα 136 ποιήματα της ενότητας «Ο κύκλος των τετράστιχων» του Κωστή Παλαμά, μελοποιημένα τη σκοτεινότερη διετία της Κατοχής (1943-44). Εμβόλιμα υπάρχουν γέφυρες αφήγησης.
Κλείνοντας την αναφορά μας στον κορυφαίο βαρύτονο δανειζόμαστε ένα από τα παλαμικά τετράστιχα που αντιπροσωπεύει πιστά την αύρα που μετέδωσε με το τραγούδι του: «Το τραγούδι, και λουλούδι και καρπός μαζί, / στον ύπνο όνειρο, και στον ξύπνο πλάσμα ζει, / η καρδιά νερό το χύνει από βάθη, από ουρανούς. / Ποταμό, το κάνει ο νους».