Πατέρας: μια επιτακτική ανάγκη της εποχής μας
Και αυτό το καλοκαίρι κηλιδώθηκε από γυναίκες που έχασαν τη ζωή τους από το χέρι του πρώην ή του νυν συζύγου τους. Σύντροφοι που αγαπήθηκαν ή έστω πέρασαν παρέα τη ζωή τους, έκαναν παιδιά μαζί, έφτασαν στο σημείο να περάσουν στην άλλη όχθη. Να στερήσουν τη ζωή στη γυναίκα τους, να στερήσουν σε εκείνους το μέρος της καρδιάς που αγαπάει, να στερήσουν κυρίως από τα παιδιά τους τη μητέρα τους. Τα τελευταία χρόνια έχουν έρθει στην επικαιρότητα ζητήματα που βάθαιναν χρόνια· προβληματικές σχέσεις και τοξικές συμπεριφορές έχουν μπει στο επίκεντρο της συζήτησης. Φράσεις καινούργιες έχουν μπει στο λεξιλόγιό μας – τοξική αρρενωπότητα, γυναικοκτονία και άλλες τόσες χαρακτηρίζουν κομμάτια της κοινωνίας μας. Ο άνδρας έχει μπει στο στόχαστρο. Το κακό φαίνεται να ταυτίζεται περισσότερο με τον άνδρα από τη στιγμή που είναι φορέας εξουσιών αιώνων και που δυσκολεύεται ίσως περισσότερο στους καιρούς που αλλάζουν. Γιατί οι καιροί αλλάζουν. Είτε μας αρέσει είτε όχι.
Μια όψη της ανδρικής ζωής την έχουμε αφήσει ακόμη στην άκρη. Δεν την πολυσυζητάμε, ίσως γιατί το επίκεντρο –και δικαίως– είναι οι ζωές των γυναικών, και κυρίως των γυναικών που χάνονται από χέρι συντρόφου. Αυτή η όψη όμως είναι πολύ σημαντική και αφορά και τη σχέση του άνδρα με τη γυναίκα μέσα από ένα άλλο πρίσμα.
Τι σημαίνει να είσαι πατέρας; Πώς η πατρική λειτουργία εμπεριέχει και τη συντροφική λειτουργία και μια κοινωνική διάσταση, είσαι δεν είσαι βιολογικός πατέρας; Πόση ευθύνη φέρει αυτή η λειτουργία και κυρίως πόση ανάγκη έχουν οι κοινωνίες για να αναπτυχθούν στέρεα. Διατρανώνουμε τη μητρική λειτουργία για την ανάπτυξη των παιδιών, αφήνοντας στην άκρη τη σημασία της πατρότητας. Eνα από τα πολλά προβλήματα του παρελθόντος ήταν και αυτό. Θα μπορούσε να ενταχθεί στα ελλείμματα της πατριαρχίας, γιατί πατριάρχης δεν σημαίνει απαραίτητα και πατέρας, και αυτό εξηγεί πολλά για το παρελθόν μας.
Το φετινό 8ο διεθνές ψυχαναλυτικό συμπόσιο των Δελφών, τον Αύγουστο, είχε ως θέμα τον πατέρα. Πρακτικά του συμποσίου κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αρμός. Ψυχαναλυτές από όλο τον κόσμο συγκεντρώθηκαν στους Δελφούς για να συσκεφθούν πάνω σε αυτήν τη σημαντική διάσταση του πολιτισμού και των κοινωνιών που είναι ο πατέρας. Ο πατέρας ήταν πάντα σημαντικός, από την εποχή της Παλαιάς Διαθήκης. Ο Φρόιντ ασχολήθηκε πολύ στα γραπτά του για να προσεγγίσει την έννοια και τη σημασία της πατρικής λειτουργίας. Σήμερα, ωστόσο, είναι πιο αναγκαίο από ποτέ να ξαναμιλήσουμε γι' αυτή. Μια λειτουργία που ξεφεύγει από τη βιολογία της γέννησης αλλά αφορά όλα τα μέλη της κοινωνίας. Καμία κοινωνία που υποτιμά τον πατρικό ρόλο δεν μπορεί να εξελιχθεί. Το ζήτημα δεν είναι να εξαλείψουμε τον ανδρικό ρόλο, ακόμη και την αρρενωπότητα, ούτε να απαιτούμε ο πατέρας να γίνει μητέρα, το ζήτημα είναι να στοχαστούμε τι και ποιοι εμποδίζουν τους άνδρες να γίνουν πατέρες και τι εμποδίζει να αναδειχθεί η καίρια λειτουργία τους σε όλο το φάσμα της κοινωνίας.
Γιατί πατέρας δεν είναι μόνον ο βιολογικός πατέρας. Πατέρας είναι αυτός που επιλέγει να μεταδώσει στα νεότερα μέλη μιας κοινότητας μια γνώση, να κληροδοτήσει τη Γη, να αφήσει κάτι δικό του στην Ιστορία. Να προστατέψει τα μέλη του και να συμβάλει στη διαιώνιση μιας κληρονομιάς. Πατέρας για πάρα πολλούς ανθρώπους υπήρξε για παράδειγμα ο Ματθαίος Γιωσαφάτ, που σήμερα τιμάται η μνήμη του στο Μέγαρο Μουσικής από την εταιρεία που ίδρυσε. Οπως πατέρας μπορεί να είναι και ο θείος, ένας δάσκαλος, ένα αφεντικό ή ένας διευθυντής σε μια υπηρεσία. Εάν οι γυναικοκτόνοι αντιλαμβάνονταν τη λειτουργία τους ως πατέρες, δεν θα διανοούνταν να σκοτώσουν τη γυναίκα τους, ακόμη και εάν τη μισούσαν, ακόμη και εάν τους είχε κάνει η ίδια κακό. Ενας πατέρας μαζί με την ορμή της επιβίωσης οφείλει μέσα στην κοινότητα να αναστείλει την επιθετικότητά του για χάρη της διαιώνισης και της προστασίας. Οι προσωπικές του ορέξεις τίθενται σε περιορισμό στην όψη της προάσπισης της ζωής και της εξέλιξής της.
Το πιο δύσκολο πράγμα στον σημερινό άνδρα είναι να ψηλαφίσει την ετερότητα μέσα του, το διαφορετικό που έχει στην ψυχή του και τον ζορίζει. Να αγγίξει τους δικούς του πόνους και τις αδυναμίες του. Να έρθει σε επαφή με τη θηλυκότητα που κρύβει εντός του, την υποταγή του ή ακόμη και την εξάρτησή του, ιδίως από μια γυναίκα. Να βάλει όρια στις κανιβαλιστικές ορέξεις του. Πόσα νεαρά κορίτσια δεν ερωτεύθηκαν τον καθηγητή τους κι εκείνος κατέβηκε από το βάθρο στο όνομα ενός υποτιθέμενου έρωτα; Εκεί η ανάγκη ήταν κάποια άλλη, βαθύτερη και ουσιαστικότερη, και όχι ο σαρκικός έρωτας μέσα σε μια εμφανή ανισότητα. Εκεί η λειτουργία του πατέρα θα έπρεπε να βάζει το όριο στο πρωτόγονο, στο κυριαρχικό, στο επιθετικό και να περιέθαλπε την ανάγκη με τρυφερότητα όχι με σάρκα. Αλλωστε, είναι γνωστό, δυστυχώς, ότι πολλές φορές οι άνδρες όταν χάνουν το ερωτικό τους ενδιαφέρον χάνουν και το ενδιαφέρον για το ίδιο το πρόσωπο. Το εγκαταλείπουν. Τα πρόσωπα όμως των γυναικών και των παιδιών, ακόμη και άλλων ανδρών, έχουν πολύ μεγάλη ανάγκη όχι μόνον από την τροφοδότηση των γυναικών αλλά από τη σταθερή παρουσία και το βλέμμα των συμβολικών πατεράδων.
Το ζήτημα δεν είναι να εξαλείψουμε τον ανδρικό ρόλο, ακόμη και την αρρενωπότητα, ούτε να απαιτούμε ο πατέρας να γίνει μητέρα.