Η κατοικία ως «ευκαιρία»
« Οι πόλεις δεν είναι ένα σύνολο σπιτιών, αλλά μια συγκέντρωση ευκαιριών, όπως καλύτερες δουλειές, εκπαίδευση, υγεία και υγιεινή, διασκέδαση, υπόσχεση για μια καλύτερη ζωή. Πρέπει να δίνουμε πρόσβαση σε ευκαιρίες». Το απόσπασμα είναι από συνέντευξη του Αλεχάντρο Αραβένα στην «Κ». Το 2016 ο Χιλιανός αρχιτέκτονας, γνωστός μέχρι τότε μόνο σε έναν πολύ στενό κύκλο συναδέλφων του, κέρδισε το βραβείο Pritzker, το «Νομπέλ» της αρχιτεκτονικής όπως αποκαλείται, με την επιτροπή να αιτιολογεί την επιλογή της με το σκεπτικό ότι ο Αραβένα προσφέρει οικονομικές λύσεις στους λιγότερο προνομιούχους, «επουλώνοντας» πληγές.
Ως κατεξοχήν εκφραστής μιας αρχιτεκτονικής με κοινωνικό πρόσωπο, ο Αραβένα επί της ουσίας «είδε» πριν από τους πολιτικούς και την κυβέρνηση της χώρας του ότι οι νέοι χρειάζονται ευκαιρίες, χρειάζονται πρωτίστως μια προσιτή οικονομικά, αξιοπρεπή στέγη. Μόλις τρία χρόνια αργότερα, το 2019, στις μεγάλες πόλεις της Χιλής ξέσπασαν εξαιτίας των κοινωνικών ανισοτήτων μαζικές διαμαρτυρίες και βίαιες ταραχές. Το «σημείο μηδέν» απ' όπου ξεκίνησαν, η πλατεία Ιταλίας
στο Σαντιάγο, ονομάζεται έκτοτε πλατεία Αξιοπρέπειας.
Η υπόθεση «κοινωνική κατοικία» (social housing) απασχολεί τους αρχιτέκτονες και πολλές κυβερνήσεις στην Ευρώπη και αλλού εδώ και τουλάχιστον μία δεκαετία. Στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής του 2014 που είχε τίτλο «Fundamentals/Θεμελιώδη», ο Ολλανδός star-architect Ρεμ Κούλχαας είχε δώσει το σύνθημα για εγκατάλειψη της υπερβολής και των κτιριακών υπερπαραγωγών και επιστροφή στον πυρήνα των αρχιτεκτονικών αξιών.
Πέρυσι πάλι δύο αρχιτέκτονες γνωστοί για τις οικονομικές κατοικίες που έχουν κατασκευάσει κυρίως στη Γαλλία, οι Αν Λασατό και Ζαν-Φιλίπ Βασάλ, αναδείχθηκαν νικητές του βραβείου Pritzker, ενώ φέτος το κέρδισε ο επίσης «κοινωνικός αρχιτέκτονας» Diébédo Francis Kéré από την Μπουρκίνα Φάσο με έργα που προέρχονται για την κοινότητα και προορίζονται γι' αυτή, μια αρχιτεκτονική συμπεριληπτική που συνδιαλέγεται με όλους χωρίς εξαιρέσεις.
Στην Ελλάδα, μια χώρα ουσιαστικά χωρίς στεγαστική πολιτική, αυτή η συζήτηση, ο προβληματισμός γύρω από την οικονομικά προσιτή κατοικία ξεκίνησε μόλις πριν από λίγους μήνες. Tώρα αρχίζουν να φαίνονται πολύ πιο έντονα και επείγοντα τα προβλήματα που δημιουργούν στα μεγάλα αστικά κέντρα η τουριστικοποίηση και οι βραχυχρόνιες μισθώσεις τύπου Airbnb, και μάλιστα σε ένα περιβάλλον όπου οι τιμές είτε για αγορά είτε για ενοικίαση διαγράφουν συνεχώς ανοδική πορεία, παραμένοντας σταθερά πολύ πάνω από τις αυξήσεις που βλέπουν οι Ελληνες στο εισόδημά τους.
Τα μέτρα που ανακοίνωσε πρόσφατα η κυβέρνηση για την κοινωνική στέγαση είναι μια αρχή, αλλά χρειάζονται πολύ πιο αποφασιστικές παρεμβάσεις, να δημιουργηθούν οι ευκαιρίες για τις οποίες μιλάει ο Αραβένα. Η κατοικία δεν είναι απλώς βασική ανάγκη και δημοκρατικό δικαίωμα, αλλά συστατικό της ταυτότητας του κάθε ατόμου, με την οποία βρίσκει τη θέση του στην κοινωνία. Η πολιτική κατοικίας θα έπρεπε αυτή τη στιγμή να είναι η πρώτη προτεραιότητα της κυβέρνησης, γιατί είναι προϋπόθεση για την κοινωνική συνοχή.