Το ναυάγιο της 29ης Μαΐου '41 και η ιστορία του
Στον αρχαιολογικό χώρο της Φαλάσαρνας ένα πλοίο του Β΄ Π.Π. – Οι ντόπιοι γνώριζαν την ύπαρξή του, αλλά όχι το παρελθόν του
Ο Μάικλ Μπέντον θυμάται εκείνη την ημέρα πεντακάθαρα, και ας έχουν περάσει 15 χρόνια από τότε. Ηταν ένα τυπικό καλοκαιρινό απόγευμα στη χερσόνησο της Γραμβούσας και τίποτα δεν προμήνυε ότι θα ήταν καθοριστική για την υπόλοιπη ζωή του. Οπως συνήθιζαν με τη συνάδελφό του αρχαιολόγο δρα Ελπίδα Χατζηδάκη μετά τη δουλειά στον αρχαιολογικό χώρο της Φαλάσαρνας βούτηξαν στη θάλασσα για να ξεπλύνουν τη σκόνη, να σβήσουν την κούραση. Τότε η Ελπίδα τον ρώτησε εάν θα τον ενδιέφερε να δει ένα ναυάγιο που βρισκόταν πολύ κοντά στην ακτή. «Κολύμπησα ώς εκεί και έμεινα να επιπλέω πάνω από τα σκουριασμένα ερείπια ενός πλοίου λίγα μέτρα από τη στεριά και την αρχαία πόλη. Στον αμμουδερό πυθμένα ενός στενού βραχώδους κολπίσκου ήταν η μεταλλική υπερκατασκευή ενός σκάφους. Τα νερά εκεί είναι πολύ καθαρά και η ορατότητά μου επέτρεψε να δω το πλοίο σε όλο του το μήκος, σχεδόν 50 μέτρα. Δεν ήθελα απλώς, έπρεπε να μάθω περισσότερα για το ναυάγιο».
Καθημερινές ανακαλύψεις
Οπως διαπίστωσε ο Αυστραλός αρχαιολόγος, ενώ όλοι στην περιοχή γνώριζαν την ύπαρξή του –κάποιοι μάλιστα έκαναν και snorkeling εκεί– κανείς δεν ήξερε πολύ περισσότερα από το ότι βυθίστηκε στη διάρκεια της μάχης της Κρήτης τον Μάιο του '41. Κάθε μέρα μετά την ανασκαφή στην αρχαία πόλη, ο Μάικλ επέστρεφε στον χώρο του ναυαγίου προκειμένου να μάθει περισσότερα· ή οδηγούσε μέχρι τα γύρω χωριά παρέα με την κ. Χατζηδάκη για να ανακαλύψει τυχόν επιζώντες της μάχης της Κρήτης ή και μάρτυρες του ναυαγίου. Τίποτα. Με τις φωτογραφίες του σκάφους και τις μετρήσεις ανά χείρας, ο Μπέντον έφτασε μέχρι τα Εθνικά Αρχεία του Ηνωμένου Βασιλείου στο Λονδίνο. Εκ πρώτης όψεως δεν φαινόταν να υπάρχει ξεκάθαρη απάντηση για την ταυτότητα του σκάφους, ωστόσο ο Μπέντον επέμεινε.
Πέρασε εβδομάδες σκαλίζοντας τα αρχεία, ώσπου βρήκε ότι το συγκεκριμένο πλοίο είχε κατασκευαστεί κάτω από ένα πέπλο μυστικότητας λίγο μετά την εκκένωση των στρατευμάτων από τη Δουνκέρκη τον Ιούνιο του 1940. «Οπως προέκυψε, ο Τσώρτσιλ συνειδητοποίησε ότι χωρίς ένα συγκεκριμένο τύπο πλοίου, που θα μπορούσε να αποβιβάζει στρατεύματα και εξοπλισμό κατευθείαν στην παραλία και κυρίως να μπορεί να τα περισυλλέγει ξανά, ήταν βέβαιο ότι θα υπήρχε μια νέα “Δουνκέρκη” κάπου αλλού», λέει στην «Κ». Ετσι ο Τσώρτσιλ επέσπευσε την παραγωγή ενός πρότυπου σκάφους, του Tank Landing Craft (TLC), ενός μεταφορικού/αποβατικού πλοίου μήκους 50 μ. Εως εκείνη τη στιγμή στον πόλεμο, οι Γερμανοί δεν είχαν ακόμη σχεδιάσει κάποιο αντίστοιχο σκάφος.
Καθώς η έρευνά του βάθαινε, ο Μπέντον διαπίστωσε ότι όλως περιέργως η θέση του ναυαγίου δεν ήταν επισήμως αναγνωρισμένη, όπως επίσης ότι τα σύγχρονα αρχεία είχαν μεγάλα και αδικαιολόγητα κενά σε ό,τι αφορά τις επιχειρήσεις στην Ελλάδα και στην Κρήτη. Πέντε από τα 18 TLC αρχικά στάλθηκαν στη Μέση Ανατολή και ήταν έτοιμα για υπηρεσία τον Απρίλιο του '41. Η πρώτη τους αποστολή ήταν να μεταφέρουν προμήθειες και οπλισμό στους πολιορκημένους στρατιώτες του Τομπρούκ της Λιβύης. (Σ.σ. Το 1941 και για 241 ημέρες, μεταξύ Απριλίου και Δεκεμβρίου, δυνάμεις του Αξονα πολιόρκησαν θύλακο Συμμάχων στο Τομπρούκ. Στην πολιορκημένη πόλη υπήρχαν 27.000 στρατιώτες –Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί, Βρετανοί, Ινδοί, Πολωνοί και Τσεχοσλοβάκοι– που για να επιβιώσουν κρύβονταν σε λαγούμια στο έδαφος.)
Κατόπιν εστάλησαν στη Σούδα, με στόχο να προετοιμαστούν για να βοηθήσουν τα στρατεύματα της Κοινοπολιτείας να εκκενώσουν την ηπειρωτική Ελλάδα όπου είχαν εισβάλει οι Γερμανοί. «Το ναυάγιο πάνω από το οποίο κολύμπησα εκείνη την ημέρα ήταν ένα από αυτά τα πλοία». Το σκάφος ήταν μέρος ενός ξεχασμένου στολίσκου. Η μυστικότητα γύρω από την παραγωγή και την ανάπτυξη αυτών των πλοίων ήταν τέτοια που ελάχιστα πράγματα είχαν καταγραφεί γι' αυτά σε επίσημα έγγραφα και ημερολόγια. Το σκάφος αυτό ταξίδεψε μέχρι την Ελλάδα επιφορτισμένο με μια αποστολή διάσωσης χωρίς στήριξη και χωρίς παρακολούθηση. Το μόνο που βρέθηκε ήταν μια αναφορά στη London Gazette, από το 1948: πιθανότατα τα σκάφη αυτά βούλιαξαν από αεροπορικά πυρά.
«Κολύμπησα ώς εκεί και έμεινα να επιπλέω πάνω από τα σκουριασμένα ερείπια ενός πλοίου λίγα μέτρα από τη στεριά και την αρχαία πόλη».
Το σκάφος ταξίδεψε στην Κρήτη για αποστολή διάσωσης χωρίς στήριξη και χωρίς παρακολούθηση.